Lịch sử - 4 - 50 năm - Di sản Hoàng Sa

50 năm Hải chiến Hoàng Sa: Không có cuộc tưởng niệm đông người và công khai nào diễn ra

50 năm Trung Quốc cưỡng chiếm Hoàng Sa: Chính phủ cần xây đài tưởng nhớ sự kiện này!

50 năm Hải chiến Hoàng Sa: ‘Cả hai miền Nam-Bắc đều đã bị đồng minh phản bội’

Hoàng Sa giữa những phản bội và trung thành

50 năm Hải chiến Hoàng Sa: Không có cuộc tưởng niệm đông người và công khai nào diễn ra

Hình minh hoạ: Người dân Hà Nội biểu tình chống Trung Quốc và đòi lại Hoàng Sa. AFP

Ghi nhận của phóng viên trong ngày 19/1/2024 - 50 năm sau ngày Hải chiến Hoàng Sa, không có cuộc tưởng niệm đông người và công khai nào diễn ra ở Việt Nam, trong khi một số trí thức và người hoạt động chỉ có thể thực hiện nghi lễ ở tư gia của họ để tưởng nhớ ngày này.

Trong nhiều năm trước, giới hoạt động và người dân thường tập trung tại tượng đài Lý Thái Tổ ở trung tâm của Hà Nội, tượng đài Đức Thánh Trần ở bến Bạch Đằng tại thành phố Hồ Chí Minh, hoặc một số nơi khác để thắp hương, và tuần hành để tưởng niệm các tử sĩ.

10 năm trước, trong dịp kỷ niệm 40 năm ngày mất Hoàng Sa, trung tâm Minh Triết của giáo sư Nguyễn Khắc Mai đã tổ chức buổi hội thảo về cuộc chiến Hoàng Sa, qua đó giới thiệu bà Huỳnh Thị Sinh, vợ của Trung tá hải quân Nguỵ Văn Thà - Hạm trưởng chiến hạm HQ-10 Nhật Tảo.

Chương trình Nhịp Cầu Hoàng Sa của các nhân sĩ trí thức sau đó còn tổ chức quyên góp tài chính để mua được hai căn hộ cho gia đình của hai Hạm trưởng và Hạm phó của chiếc HQ-10, làm nơi thắp nhang đàng hoàng cho các ông.

Hiện nay, việc tập trung đông người là chuyện hoàn toàn không thể khi an ninh chặn những nhân vật bất đồng chính kiến ngay tại nhà và bố trí nhiều lực lượng ở những nơi người hoạt động thường tụ tập, trong khi nhiều nhà hoạt động tích cực nhất đang bị cầm tù.

Một ngày trước, một số tổ chức xã hội dân sự độc lập như Câu Lạc bộ Lê Hiếu Đằng, Lập quyền dân, Bauxite… kêu gọi giới hoạt động và người dân tự tìm hình thức tưởng niệm cho riêng mình.

Ông Lê Thân, chủ nhiệm Câu Lạc bộ Lê Hiếu Đằng, cho biết ông đã rời TPHCM nhiều ngày nay và thực hiện việc tưởng niệm một mình ở bãi biển Nha Trang.

“Trong ba ngày nay tôi đã bị theo dõi rất là kỹ, tôi không thể về tới Sài Gòn mà để đi ra Bến Bạch Đằng được. Cho nên tôi phải chuyển một phương án khác là tôi làm ở một cái vùng biển mà nơi đó có tượng Trần Hưng Đạo rất là lớn trước cái Học Viện Hải Quân Nha Trang.

Thắp hương chỗ ông Trần Hưng Đạo xong rồi xong tôi xin phép mang cái vòng hoa đi xuống bãi biển ngay cái chỗ đó là tàu bè của trước đây của Hải quân Việt Nam thường hay ra vô và và neo đậu thì tôi tới đó tôi làm cái lễ ở đó, ngay tại cái mí nước.”

Ông Nguyễn Khắc Mai- nhà nghiên cứu và là cựu cán bộ cao cấp của Ban Dân vận Trung ương, cho RFA biết ông thực hiện nghi lễ này ở nhà, thay vì ra trung tâm Hà Nội như nhiều năm trước:

“Sáng hôm nay tôi làm một cái bàn thờ nhỏ có cái bài vị hương linh của 74 liệt sĩ Hoàng Sa, rót rượu và tưởng nhớ các vị anh hùng.”

Ông cũng bày tỏ hy vọng các hoạt động tưởng niệm của những nhân sĩ, trí thức sẽ có tác động thúc đẩy Nhà nước Việt Nam quyết tâm mạnh hơn trong vấn đề khẳng định chủ quyền ở Hoàng Sa và tố cáo tội ác của Trung Quốc dùng chiến tranh chiếm biển đảo.

Nhà văn quân đội Nguyễn Nguyên Bình, con gái của cố Thiếu tướng Nguyễn Trọng Vĩnh, cho biết bà cũng tưởng niệm các tử sĩ VNCH bằng hình thức tương tự.

“Mấy năm trước những người yêu nước như chúng tôi, dẫu chỉ là tự phát nhưng vẫn khá đông đảo ở các địa điểm công cộng trên nhiều thành phố từ Bắc đến Nam. Nhưng nay do đã có hiện tượng ‘người ta’ dùng mọi cách phá bĩnh, thậm chí bắt bỏ tù người đi tưởng niệm. Vậy nên năm nay mọi người bảo nhau tưởng niệm tại nhà.

Hơn nữa, tuy đã nói trước về ý định tưởng niệm tại nhà mà nhiều người còn bị canh chặn không được ra khỏi nhà. Tôi không hiểu tại sao, lực lượng nào mà lại sợ việc tưởng niệm về Hoàng Sa đến thế?”

Nhiều nhân sỹ trí thức như hai vợ chồng ông bà Mạc Văn Trang và Nguyễn Thị Kim Chi, người hoạt động và thân nhân tù nhân lương tâm ở cả Hà Nội và TP HCM cho RFA biết lực lượng an ninh địa phương đưa nhân viên đến gần nhà họ để canh gác, không cho họ đi ra ngoài. Có trường hợp an ninh đi theo sát khi họ đi công việc.

Một nhà hoạt động ở Hà Nội cho biết nhiều an ninh và dân phòng được huy động gần khu vực tượng đài Lý Thái Tổ.

Bình luận về sự khác biệt trong việc tưởng niệm Hoàng Sa trong năm nay và nhiều năm trước, Tiến sỹ Nguyễn Quang A, người đứng đầu tổ chức Diễn đàn Xã hội Dân sự, nói với RFA:

“Tôi không biết rõ an ninh họ cấm đoán như thế nào nhưng mà số những người đi đầu trong những cái cuộc tưởng niệm như thế thì phần lớn là bị bắt mất rồi hoặc phải di tản nước ngoài.

Số còn lại thì rất là ít và có thể là họ cũng bị ngăn cản nên là những cuộc tưởng niệm như thế mấy năm nay là nó ít đi.”

Tuy nhiên, ông cho rằng việc ngăn cản của lực lượng an ninh không ảnh hưởng nhiều đến suy nghĩ của người dân về ngày 19/01 hay là những cái sự kiện khác liên quan đến Trung Quốc bởi vì mọi người vẫn có những cách khác nhau để nhắc nhở nhau về những sự kiện như vậy.

Một nhà hoạt động ở Hà Nội phát biểu trong điều kiện ẩn danh vì lý do an ninh:

“Một sự thật là lòng yêu nước và tự hào của người Việt sẽ không bao giờ mất đi. Tuy nhiên, áp lực không nhỏ của nhà cầm quyền từ phía Bắc Kinh khiến chúng ta cần suy nghĩ lại cách thức thể hiện chính kiến.

Tôi thấy là có thể nhiều cách khác nhau thể hiện việc đấu tranh này. Việc tập trung đông người là không khả thi. Nhưng tập trung thành một nhóm nhỏ trực tuyến có nghìn người tham gia và làm truyền thông thì hoàn toàn có thể làm được. Mà tiếng vang của nó lan tỏa cũng rất tốt.”

Biểu tình ở Hà Nội ngày 24/7/2022 chống TQ vi phạm chủ quyền biển đảo của Việt Nam ở Biển Đông (Fb)

Dịp kỷ niệm 10 năm trước, các tờ báo Nhà nước như Tuổi Trẻ, Thanh Niên... đưa các tuyến bài rầm rộ về cuộc Hải chiến Hoàng Sa gọi thẳng tên Việt Nam Cộng Hoà. Trái ngược hẳn với điều đó, trong vài ngày gần đây, Thông tấn xã Việt Nam cùng một vài tờ báo chỉ đưa tin lẻ tẻ về các cuộc thăm gặp của chính quyền địa phương với các nhân chứng Hoàng Sa, hay thành phố Đà Nẵng (quản lý huyện đảo Hoàng Sa trên giấy tờ) tổ chức triển lãm hình ảnh và hiện vật về Hoàng Sa và Trường Sa.

Thậm chí, Đài Truyền hình Việt Nam VTV còn đưa tin Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đến toà Đại sứ Trung Quốc ở Hà Nội để dự kỷ niệm 74 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao của hai quốc gia cùng chung ý thức hệ cộng sản.

Phát biểu tại buổi lễ ngày 18/1, ông Quang khẳng định, Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam coi việc phát triển quan hệ với Trung Quốc là lựa chọn chiến lược, ưu tiên hàng đầu trong đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Việt Nam.

Nhà nghiên cứu Biển Đông Đinh Kim Phúc bày tỏ sự thất vọng về nội dung mà truyền thông Nhà nước đưa tin trong dịp 50 năm ngày quần đảo Hoàng Sa bị Trung Quốc cưỡng chiếm.

“Năm nay, chúng ta tưởng niệm 50 năm ngày hải chiến Hoàng Sa và 75 vị anh hùng của VNCH đã vị quốc vong thân, đáng lẽ ra báo chí Việt Nam phải nhắc lại thời điểm 50 năm một phần lãnh thổ Việt Nam đã rơi vào tay Trung Quốc, một phần quần đảo Trường Sa vẫn còn nằm trong tay Trung Quốc.

Nhưng có một điều rất ngạc nhiên là báo chí mấy ngày qua, nhất là ngày nay 19/1, chỉ có rải rác một số bài nhắc về những kỷ niệm, hồi ký, dấu ấn trong bảo vệ chủ quyền chứ không nhấn mạnh đến vấn đề đấu tranh về mặt công pháp quốc tế để mà chúng ta tiếp tục tuyên bố chủ quyền ở Hoàng Sa.”

Có 74 chiến sĩ Hải quân Việt Nam Cộng Hòa tử trận trong cuộc chiến ngắn ngủi trước Trung Quốc ở Hoàng Sa, tuy nhiên năm 2014, thêm gia đình trung sĩ Phạm Ngọc Đa thuộc chiến hạm HQ-10 gửi cho báo Thanh Niên giấy báo tử về việc ông qua đời khi đang lênh đênh trên biển sau ba ngày chiến hạm này bị chìm.

Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc lưu ý rằng, tuy tình hình trên Biển Đông hiện nay không căng thẳng như 10 năm trước nhưng cũng rất đáng quan ngại vì trong tháng vừa qua, tàu lớn nhất của Trung Quốc ba lần xâm phạm khu đặc quyền kinh tế của Việt Nam ở Bãi Tư Chính, đe doạ và tạo áp lực lên việc khai thác dầu khí trên thềm lục địa Việt Nam.

Ông cho rằng tất cả những vấn đề đó đã không được dư luận quan tâm, và có một phần nguyên do là việc quan hệ Việt-Trung trở nên nồng ấm hơn sau chuyến thăm Hà Nội của Tập Cận Bình tháng trước.

Theo ông, quá trình đấu tranh về chủ quyền ở Biển Đông lâu dài, và Việt Nam phải tiếp tục tái khẳng định chủ quyền của mình ở đây, đồng phải tìm ra những biện pháp để đối phó với âm mưu thôn tính trọn Biển Đông của Trung Quốc.

“Báo chí trong mấy ngày qua đã không nhấn mạnh và cũng không đề ra những cái biện pháp để tiếp tục đấu tranh khẳng định chủ quyền và giải quyết tình hình an ninh trên Biển Đông bằng Hiến chương Liên Hiệp Quốc, bằng công pháp quốc tế, bằng Luật Biển LHQ năm 1982.

Trách nhiệm đó thuộc về các nhà trí thức Việt Nam, báo chí Việt Nam đã làm nguội lạnh đi tinh thần yêu nước của nhân dân Việt Nam, đã làm gián đoạn quá trình mà tiếp tục lên tiếng khẳng định chủ quyền của Việt Nam ở Trường Sa và Hoàng Sa cũng như vấn đề an ninh khu vực,” ông phát biểu.

50 năm Trung Quốc cưỡng chiếm Hoàng Sa: Chính phủ cần xây đài tưởng nhớ sự kiện này!

Người dân Hà Nội tưởng niệm liệt sỹ Hoàng Sa trong ngày 19/01/2017. AFP

Các tổ chức xã hội dân sự (XHDS) độc lập yêu cầu chính quyền Việt Nam ghi sự kiện Trung Quốc cưỡng chiếm Hoàng Sa từ tay Việt Nam Cộng Hoà 50 năm trước vào lịch sử của dân tộc, đồng thời xây đài tưởng nhớ.

Tuyên bố về 50 năm ngày Hoàng Sa bị Trung Quốc cưỡng chiếm được các tổ chức như Câu Lạc bộ Lê Hiếu Đằng, Lập quyền dân, Diễn đàn Bauxite Việt Nam… công bố vào ngày 15/01, bốn ngày trước ngày tưởng niệm trận hải chiến Hoàng Sa, trong đó 74 quân nhân Việt Nam Cộng Hoà tử trận và bị Trung Quốc chiếm giữ quần đảo này từ đó tới nay.

Tuyên bố nhắc lại khi đó Hoàng Sa thuộc quyền quản lý của Chính phủ Việt Nam Cộng Hoà và Bắc Kinh đã lợi dụng cuộc nội chiến ở Việt Nam để sử dụng vũ lực chiếm đoạt quần đảo.

Theo tuyên bố, Trung Quốc là phía xâm lược còn các quân nhân của Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) đã hy sinh trong trận chiến chống quân xâm lược. Do vậy, họ nên được vinh danh như những anh hùng của dân tộc và Việt Nam cần phải công nhận sự cống hiến xương máu của họ trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai, cựu Trưởng ban Nghiên cứu - Ban Dân vận Trung ương, nhắc lại quan điểm này trong cuộc phỏng vấn trả lời Đài Á Châu Tự Do (RFA) ngày 18/01:

“Tất cả mọi người Việt Nam yêu nước hy sinh để bảo vệ chủ quyền đất nước của mình thì phải được tưởng nhớ phải được tôn vinh. 74 người chiến sĩ hy sinh ở Hoàng Sa cũng thế thôi, cũng trong tinh thần như vậy.”

Trên các tờ báo Nhà nước những ngày gần đây rất ít tin về sự kiện 50 năm ngày mất Hoàng Sa, nếu có thì chỉ vài bài nói về việc chính quyền địa phương thăm hỏi những nhân chứng - là những quân dân cán chính VNCH từng làm việc trên quần đảo Hoàng Sa.

Nhà nước Việt Nam chưa bao giờ thừa nhận sự hy sinh của họ một cách chính thức và tổ chức tưởng niệm ngày này, ngược lại khi người dân tổ chức tưởng niệm trong nhiều năm trước đây thường bị sách nhiễu, đàn áp.

Ông Lê Thân- chủ nhiệm Câu Lạc bộ Lê Hiếu Đằng, cho rằng Hà Nội nên đối xử bình đẳng với tất cả những người đã ngã xuống trong mọi cuộc chiến bảo vệ chủ quyền quốc gia.

Nhà nước Việt Nam cần vinh danh những người lính tử trận ở Hoàng Sa và các liệt sỹ chống Trung Quốc ở biên giới phía Bắc, cũng như 64 liệt sỹ Gạc Ma- những người đã bị hải quân Trung Quốc sát hại khi cưỡng chiếm thực thể này ở quần đảo Trường Sa năm 1988.

Tuyên bố cũng kêu gọi Nhà nước cần truyền thông rộng rãi cho nhân dân, đặc biệt là các thanh thiếu niên luôn luôn ghi nhớ việc Bắc Kinh vi phạm luật pháp quốc tế trong vấn đề Hoàng Sa.

Trong tuyên bố này, các tổ chức và các nhân sỹ ký tên đề nghị chính quyền tiếp tục đấu tranh kiên quyết, bền bỉ bằng mọi hình thức, biện pháp với Trung Quốc nhằm đòi lại Hoàng Sa.

Ông Nguyễn Khắc Mai, đại diện cho tổ chức Lập quyền dân ký trong tuyên bố, nói:

“Tiếng nói của chúng tôi là chắc chắn chỉ là một nhóm nhưng mà nó cũng tiêu biểu cho một cái tinh thần hiểu biết và trách nhiệm công dân của mình đối với đất nước với tổ quốc Mà 50 năm đã qua, nhân dân thì yêu cầu đảng cầm quyền và Nhà nước có nhiều hoạt động mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn, tất nhiên là hòa bình thôi

Nhưng mà phải đưa nó ra thành ra luật pháp quốc tế kêu gọi thế giới nó phân tích nó phê phán nó ủng hộ mình và nó lên cái cuộc xâm lược đấy của Trung Quốc. Phải coi trọng đấu tranh bảo vệ chủ quyền ở Hoàng Sa bằng tư pháp, luật pháp và dư luận quốc tế.”

Theo ông, Nhà nước Việt Nam phải có những cái tuyên bố rõ ràng, mạnh mẽ về vấn đề này và tranh thủ sự ủng hộ của dư luận quốc tế, chứ không lên tiếng một cách máy móc và hời hợt như trong nhiều thập niên qua.

“Tôi chỉ hy vọng là Nhà nước phải coi trọng nhiều các hoạt động luật pháp và dư luận hơn nữa về vấn đề bảo vệ chủ quyền của ta ở Hoàng Sa, đặc biệt là cho ngư dân tiếp tục ra ngư trường Hoàng Sa để đánh bắt và để khẳng định chủ quyền của mình ở đấy,” nhà nghiên cứu 92 tuổi ở Hà Nội nói.

Sau khi xâm chiếm Hoàng Sa, năm 1988, Trung Quốc lại xua quân đánh chiếm Gạc Ma ở quần đảo Trường Sa. Trong nhiều năm gần đây, Bắc Kinh đã cải tạo và biến các đảo chiếm được từ Việt Nam thành những căn cứ quân sự, uy hiếp các đảo và cả đất liền của Việt Nam.

Ông Lê Thân đề nghị chính quyền, ngoài việc cố gắng giữ nguyên hiện trạng, bên cạnh đó cần tiếp tục đấu tranh pháp lý để khẳng định "Hoàng Sa là của Việt Nam" và để đến thời cơ chính muồi "cũng chỉ có thể lấy lại bằng vũ lực chứ không có cách gì khác.”

Trong thập niên trước, nhiều cuộc biểu tình xảy ra ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và một số địa phương khác phản đối Trung Quốc xâm phạm chủ quyền biển đảo của Việt Nam ở Biển Đông.

Trong các dịp tưởng niệm ngày mất Hoàng Sa (19/1) hay Gạc Ma (14/3), nhân sỹ trí thức và người dân thường tập trung ở tượng đài Lý Thái Tổ ở trung tâm Hà Nội hay tượng đài Đức Thánh Trần ở thành phố HCM để tưởng niệm.

Tuy nhiên trong nhiều năm gần đây, bên cạnh việc hàng trăm người bất đồng chính kiến bị bắt giam, thì lực lượng an ninh cũng thường ngăn chặn khiến các cuộc tưởng niệm công khai, đông người không thể diễn ra. Do vậy, các tổ chức XHDS kêu gọi người dân thực hành việc tưởng niệm các liệt sỹ Hoàng Sa theo cách của riêng mình.

“Trong điều kiện này cũng khó tập trung thì mỗi người tự làm một phút mặc niệm trong cái ngày 19/1 để tưởng nhớ 74 người anh hùng đã hi sinh vì Tổ quốc. Cái đó động viên tạo ra một phong trào để động viên cho thế hệ trẻ cũng như nhắc nhở bà con mình về ccuộc chiến ở Hoàng Sa.”

Người dân Hà Nội tham gia một cuộc biểu tình tại Hồ Gươm chống Trung Quốc với biểu ngữ “Sang năm tới Hoàng Sa” hồi năm 2016 (AFP)

Nhà nghiên cứu Trương Nhân Tuấn ở Pháp cho rằng tuyên bố trên của các tổ chức và nhân sỹ rất đáng được trân trọng. Ông cho rằng Hà Nội phải có một động thái mạnh, như long trọng ra một tuyên bố trước quốc dân đồng bào cũng như trước cộng đồng quốc tế. Mục đích để cho tranh chấp vẫn còn tồn tại và Việt Nam luôn quan tâm đến việc giành lại các vùng lãnh thổ đã mất của mình.

Nội dung của tuyên bố này tố cáo Trung Quốc đã vi phạm luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên Hiệp quốc khi sử dụng vũ lực để xâm chiếm Hoàng Sa từ Việt Nam.

Tuyên bố cũng cần đưa ra các chứng cứ lịch sử và các cơ sở pháp lý để chứng minh Việt Nam có chủ quyền tại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa; đồng thời vận động cộng đồng quốc tế ủng hộ mình trong nỗ lực đòi lại công lý.

Theo ông, việc xây dựng đài liệt sỹ Hoàng Sa hay viết lại lịch sử sẽ không đủ để Việt Nam thuyết phục được cộng đồng các quốc gia trên thế giới nhìn nhận và ủng hộ chủ quyền của mình trên quần đảo Hoàng Sa.

50 năm Hải chiến Hoàng Sa: ‘Cả hai miền Nam-Bắc đều đã bị đồng minh phản bội’

Bà Bùi Thị Minh Hằng (phải) hô khẩu hiệu chống Trung Quốc trong một cuộc biểu tình chống Trung Quốc ở trung tâm thành phố Hà Nội vào ngày 24/07/2011

“Tôi chỉ tiếc là nếu lúc đó, Việt Nam Cộng Hòa có chút hòa bình thật, Biển Đông hôm nay đã có nhiều điều thú vị hơn,” luật sư Lưu Quang Tường chia sẻ nhân dịp 50 năm Hải chiến Hoàng Sa.

Ông Lưu Tường Quang là luật sư, nhà báo, nhiều năm cố vấn trong hệ thống dịch vụ công cho chính phủ Úc và nguyên trưởng nhiệm SBS Radio, cơ quan phát thanh văn hóa đa nguyên của Úc trong 17 năm.

Trước năm 1975, chức vụ cuối cùng của ông là quyền Tổng thư ký Bộ Ngoại giao cho đến khi vượt biển ra đi.

Kỷ niệm 50 năm Hải chiến Hoàng Sa, BBC News Tiếng Việt có cuộc phỏng vấn với ông về quá khứ lẫn tương lai của biến cố này.

BBC: Đã 50 năm trôi qua kể từ Hải chiến Hoàng Sa, với kết cục là Trung Quốc chiếm toàn bộ quần đảo. Từng là một công dân Việt Nam Cộng Hòa, ký ức của ông về sự kiện này là gì?

Lúc bấy giờ tôi đang phục vụ tại Đại sứ quán Việt Nam Cộng Hòa ở Canberra, Úc. Chúng tôi nhận được tin này rất sớm qua cổng điện tử trung ương Bộ Ngoại giao tại Sài Gòn cũng như nguồn tin từ các hãng thông tấn quốc tế.

Trong vòng 24 tiếng đồng hồ, chính phủ Việt Nam Cộng Hòa đã mở một cuộc họp báo để mạnh mẽ tố cáo cuộc xâm lăng của Bắc Kinh, đồng thời luật sư Vương Văn Bắc, Tổng trưởng Ngoại giao, đã chính thức chuyển công hàm với đầy đủ bằng chứng lịch sử đến Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, mà Việt Nam Cộng Hòa có tư cách là quan sát viên, để phản đối và lên án Bắc Kinh đã vi phạm luật quốc tế, khi mở cuộc xâm lăng quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam.

Tất nhiên tất cả các nhiệm sở ngoại giao của Việt Nam Cộng Hòa đều nhận được chỉ thị vận động các quốc gia thân hữu, kể cả Úc.

Tại Canberra, công việc của chúng tôi không dễ dàng vì Thủ tướng Úc lúc ấy là một chính trị gia thiên tả, ông Gough Whitlam. Tháng 12 năm 1972, sau khi thắng cử, ông Whitlam đã đảo ngược chính sách của Úc, chấm dứt công nhận pháp lý (de jure recognition) Trung Hoa Dân Quốc và chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh.

Ngoại trưởng Úc lúc bây giờ là Don Willesee không thiên tả nhưng không thể nào làm trái đường lối của thủ tướng Whitlam.

Còn một lý do khác nữa mà Canberra không chỉ trích Bắc Kinh, đó là đi theo lập trường và phản ứng của Mỹ trong vấn đề này. Mặc dù có lời yêu cầu của Việt Nam Cộng Hòa nhưng chính phủ Hoa Kỳ đã từ chối yểm trợ hải quân Việt Nam Cộng Hòa trong một phiên họp của Hội đồng An ninh Quốc gia.

Một tướng lĩnh Mỹ đã nói nước Mỹ coi các thực thể tại Hoàng Sa như là những mỏm đá không có tầm chiến lược quan trọng. Tiến sĩ Henry Kissinger, Cố vấn An ninh Quốc gia kiêm Ngoại trưởng, sau này đã bào chữa với lập luận là lúc bấy giờ Washington đã phải đối phó với các diễn tiến khác quan trọng hơn, chẳng hạn tình hình căng thẳng tại Trung Đông.

Rõ ràng là chính phủ Mỹ đã đánh giá sai lầm về tầm quan trọng ở Biển Đông lúc bấy giờ.

BBC: Truyền thông không chính thức trong nước ngày hôm nay nhưng vẫn có ý nói rằng Hải chiến Hoàng Sa 1974 là vô ích, và sự hi sinh là không cần thiết, vì rõ là VNCH yếu thế hơn Trung Quốc. Ông nghĩ sao về những nhận định này?

Theo ý tôi đây là nhận xét nông cạn vô ý thức của những lực lượng dư luận viên do nhà nước kiểm soát. Nếu lập luận này phản ánh nhận định chính của giới lãnh đạo Bộ chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam thì chính họ phải hổ thẹn khi đại tướng Lê Đức Anh, Bộ trưởng Quốc phòng, đã ra lệnh cho bộ đội đồn trú ở Gạc Ma, không được nổ súng vào năm 1988 (?).

Sau này Hà Nội đã tìm cách sửa chữa lịch sử khi ghi nhận là đại tướng Lê Đức Anh chỉ ra lệnh “không được nổ súng trước”. Tất nhiên là 64 bộ đội tại Gạc Ma đã không còn cơ hội nào nổ súng sau đó. Các quân nhân bị thảm sát tại Trường Sa được nhà nước gọi là “liệt sĩ”.

Hoàn toàn khác với trận hải chiến Trường Sa, 74 chiến sĩ hải quân của Việt Nam Cộng Hòa đã chiến đấu dũng mãnh và chấp nhận hy sinh vì Tổ quốc, kể cả Hạm trưởng chiến hạm HQ-10, cố trung tá Ngụy Văn Thà… Chi tiết về trận hải chiến này đã được phổ biến rộng rãi, có lẽ cũng không cần phải nhắc lại thêm.

BCC: Cũng có ý kiến tại Việt Nam hôm nay, nói việc mất đảo Hoàng Sa là lỗi yếu kém của nhà nước Việt Nam Cộng Hòa nên lúc này không thể giải quyết tranh chấp được, ông nghĩ sao?

Trong bối cảnh sau Hiệp định Paris 1973, Việt Nam Cộng Hòa đã phải đối phó với tình trạng vô cùng nguy kịch thù trong giặc ngoài, tức là các binh đoàn của Bắc Việt đang tiến vào lãnh thổ của miền Nam, mà quân lực Việt Nam Cộng Hòa vẫn phải đứng lên để bảo vệ sự vẹn toàn của Tổ quốc, chống lại Cộng sản Bắc Kinh xâm lược.

Trong vấn đề Biển Đông, Việt Nam Cộng Hòa không phải là nạn nhân duy nhất. Philippines và các nước nhỏ khác tại Đông Nam Á đều ít nhiều chia sẻ số phận này. Mất đất, mất đảo vào tay Trung Cộng không phải chuyện của riêng Việt Nam Cộng Hòa, mà cũng là câu chuyện của nhà nước Việt Nam hôm nay.

Nhưng đặc biệt với câu chuyện Hoàng Sa, 50 năm đã trôi qua, những người Việt bất cứ ở nơi đâu đều tri ân và tưởng niệm những chiến sĩ Việt Nam Cộng Hòa đã anh dũng vị quốc vong thân trong cuộc hải chiến chống xâm lược 19/1/1974 đó.

Các nhà hoạt động hô vang khẩu hiệu chống Trung Quốc trong một cuộc biểu tình ở Hà Nội vào ngày 14 tháng 3 năm 2016

BBC: Hãy tưởng tượng cuộc chiến Nam-Bắc Việt vẫn chưa chấm dứt đến ngày hôm, cục diện thì tương tự như Nam-Bắc Hàn, theo ông, Hoàng Sa có trở thành như là một đồn trú quân sự quan trọng của Trung Quốc để áp chế cả Việt Nam như lúc này hay không?

Trong số ba quốc gia bị chia đôi, kể cả Tây và Đông Đức, Việt Nam là nơi duy nhất mà phe Cộng sản đã chiến thắng quân sự. Cố Nghị sĩ John McCain, một tù binh tại Hỏa Lò, và sau này với tư cách và nghị sĩ Đảng Cộng hòa, người hết lòng cổ xúy tái bang giao song phương, đã nói thẳng là “the wrong guy won the war in Vietnam” (kẻ xấu đã thắng).

Tất nhiên, trong giả thuyết nói trên, Việt Nam Cộng Hòa sẽ giàu mạnh hơn về mặt phát triển tương tự Hàn Quốc. Nhưng về mặt an ninh quốc phòng, Việt Nam Cộng Hòa cũng phải đối diện với mối đe dọa lớn lao hơn với các căn cứ quân sự của Bắc Kinh tại Hoàng Sa và Trường Sa.

Trong thực tế, đây cũng là mối đe dọa chung cho chính nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, một chế độ Cộng sản là đồng chí, anh em với Trung Quốc.

BBC: Nếu Việt Nam không đưa vấn đề Trung Quốc chiếm Hoàng Sa bằng vũ lực ra trước tòa án quốc tế thì tư cách về chủ quyền của họ có bị vô hiệu theo thời gian? Ông đánh giá thế nào về khả năng nhà nước Việt Nam khởi kiện Trung Quốc?

Tranh chấp lãnh thổ và vùng biển không phải là điều gì mới mẻ trong lịch sử nhân loại. Thế nhưng chiếm hữu lãnh thổ bằng một cuộc xâm lăng vũ trang là không bao giờ được công nhận theo luật quốc tế.

Thí dụ cụ thể hiện nay là cuộc xâm lăng của Nga tại Ukraine, kể cả việc Tổng thống Vladimir Putin sáp nhập bán đảo Crimea hồi 2014 và việc Israel chiếm đóng lãnh thổ của Palestine tại Trung Đông.

Cũng trên cơ sở này, chúng ta biết chắc là việc Bắc Kinh chiếm đóng bằng cuộc xâm lăng vũ trang đảo Hoàng Sa của Việt Nam là không thể nào được công nhận.

Vấn đề được đặt ra là liệu đến thời hiệu 50 năm mà Việt Nam không khởi kiện Bắc Kinh trước một tòa án quốc tế, thì việc xác quyết chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam bị suy yếu hay không còn hiệu lực, lập luận này tôi chưa tìm thấy một án lệ cụ thể nào.

Một ví dụ mà chúng ta có thể nêu ra trong quan hệ giữa Việt Nam và Campuchia, việc chiếm hữu phần đất trước kia gọi là Thủy Chân Lạp (kể cả đảo Phú Quốc) mà ngày nay gọi là Đồng bằng sông Cửu Long, phía Phnom Penh không có cơ sở pháp lý nào để đòi lại cả.

Thật ra trong thế kỷ trước, một số chính trị gia Khmer đã tung các chương trình vận động kiện Việt Nam ra trước tòa án quốc tế để lấy lại đảo Phú Quốc, nhưng sau cùng đều đã bỏ cuộc. Không có ai trong số những chuyên gia luật quốc tế tin rằng Campuchia đã có cơ sở pháp lý để thành công.

Lý do cũng dễ hiểu, vì trong quá trình Nam tiến, dân tộc Việt Nam đã chiếm hữu vùng đất phương Nam phì nhiêu này một cách hòa bình trải qua nhiều thế kỷ. Và trong nhiều trường hợp còn có sự thỏa hiệp giữa xứ Đàng Trong của Chúa Nguyễn và các vua chúa địa phương lúc bấy giờ.

Cần phải nói rõ trong vấn đề Hoàng Sa và Trường Sa, tuy Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa có những sai lầm nghiêm trọng (như công hàm Phạm Văn Đồng 14/9/1958), nhưng hôm nay nhà nước Việt Nam là nhà nước kế thừa tiếp nối lập trường chính danh của Việt Nam Cộng Hòa.

Nhà nước thống nhất địa lý hôm nay, và Việt Nam Cộng Hòa ngày xưa, đã có lập trường và cách ứng xử theo tiêu chuẩn quốc tế, mỗi khi Bắc Kinh vi phạm chủ quyền Việt Nam tại Biển Đông. Như vậy, để không có ai hiểu lầm rằng “im lặng như là đồng ý”, hoặc chấp nhận nên không lên tiếng phản đối.

Theo tôi, trong vấn đề Biển Đông, Việt Nam đang cân nhắc phương án kiện hay không kiện Trung Quốc như một thái độ chính trị. Giới lãnh đạo Hà Nội đều biết rõ là Việt Nam có đủ cơ sở pháp lý, và nếu kiện thì theo mô thức mà Philippines đã theo đuổi trong vụ kiện Trung Quốc ra trước tòa trọng tài quốc tế The Hague.

Tòa án này đã ra phán quyết hồi tháng 7 năm 2016, hoàn toàn bác bỏ lập luận quyền lịch sử của Bắc Kinh và coi đường lưỡi bò chín đoạn là hoàn toàn không có cơ sở pháp lý.

Hầu hết các chuyên gia về công pháp quốc tế và các vấn đề Biển Đông đều đồng ý - và bản thân tôi cũng tương tự - là một vụ kiện theo mô thức của Philippines, Việt Nam không thể thua, nhưng điểm khó khăn là việc thi hành phán quyết cuối cùng đó.

Dòng người biểu tình chống Trung Quốc tập trung trước Nhà hát Lớn TP Hồ Chí Minh ngày 11/5/2014 để thể hiện lòng yêu nước và phẫn nộ trước việc Trung Quốc cho dàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển của Việt Nam

BBC: Trong bối cảnh Việt Nam và Trung Quốc cam kết "chia sẻ tương lai", nếu Việt Nam không chính thức kiện Trung Quốc, chuyện sẽ giằng dai không hồi kết, mà phần hi sinh ở giữa vẫn chủ yếu là ngư dân Việt Nam?

Trong chuyến công du vào tháng 12 năm 2023, có vẻ như ông Tập Cận Bình đã thành công hơn trong nỗ lực ép buộc Việt Nam tham dự vào sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), nhân kỷ niệm 10 năm của kế hoạch này.

Việt Nam không còn chần chờ được nữa, mà đã phải cam kết một kế hoạch Hai hành lang, Một vành đai (Two Corridors, One Belt). Và đó là cách chấp nhận cộng đồng chia sẻ tương lai với Bắc Kinh.

Nhà nước Việt Nam có thể nghĩ rằng họ tránh vỏ dưa, nhưng rồi vẫn đạp phải vỏ dừa. Tôi nghĩ đây là chỉ sự khác biệt về mỹ từ, có lẽ để xoa dịu công luận. Bắc Kinh vẫn giữ nguyên cụm từ Hán Việt là cộng đồng chung vận mệnh nhưng dịch sang tiếng Anh là cộng đồng chia sẻ tương lai.

Tôi tin rằng ông Nguyễn Phú Trọng quá đắc ý về chính sách “Cây tre”, mà quên rằng cây tre đứng lẻ loi một mình thì có thể bị trốc góc trong một cơn bão mạnh. Chỉ có bụi tre mới có thể trụ lại, đúng theo nghĩa đen cũng như nghĩa bóng. Điều này có nghĩa là Việt Nam phải cần có thêm nhiều đồng minh, thay vì lẻ loi trong quỹ đạo Bắc Kinh với chính sách gọi là “Bốn Không” và “Một Tùy”.

Ngay lúc này tôi nghĩ rằng giới lãnh đạo Hà Nội đã bỏ mất cơ hội để cải thiện thế đứng đối với Bắc Kinh trong vấn đề Biển Đông, khi phải nhượng bộ quá nhiều các chính sách bên ngoài Biển Đông. Một trong những hậu quả thấy rõ là ngư dân Việt Nam tiếp tục bị đàn áp, đe dọa.

Nhưng quyền lợi của Tổ quốc Việt Nam tại Biển Đông không chỉ là đánh bắt hải sản, mà còn là những vụ lợi kinh tế khác như dầu khí và chiến lược an ninh quốc phòng.

BBC: Trước cột mốc 50 năm quần đảo Hoàng Sa bị mất vào tay một quốc gia đang có mối ngoại giao thâm sâu với nhà nước Việt Nam hôm nay, ông có suy nghĩ gì?

Nhìn lại lịch sử từ sau Thế chiến II, Việt Nam - cả Bắc lẫn Nam (khi đất nước bị chia đôi) - đều đã là nạn nhân của chính sách đại cường, cả hai đều đã bị đồng minh phản bội.

Cũng có thể chúng ta nên nhìn lại một phần của quá khứ, khi đi tìm một con đường cho tương lai trong vấn đề Biển Đông, mà cuộc tranh chấp có thể còn tiếp tục nhiều thập niên nữa.

Đầu năm 1975, Hội đồng Liên bộ của Ủy hội Quốc gia Dầu hỏa Việt Nam nhóm họp tại Sài Gòn, mà tôi có mặt với tư cách là đại diện Bộ Ngoại giao. Ông Bùi Diễm, từng là Đại sứ Việt Nam tại Washington, đã ghi chú rất kỹ phần trình bày của kỹ sư Trưởng nhiệm Trần Văn Khởi về những khám phá mới của việc khai thác, tuy chỉ là phác thảo ban đầu nhưng đầy hứa hẹn tại vùng biển ngoài khơi Nam Việt Nam.

Phiên họp này đã dành nhiều thì giờ thảo luận một kế hoạch thu hút đầu tư Hoa Kỳ và Úc cũng như các quốc gia dân chủ phương Tây khác. Đây là một hình thức ngoại giao kinh tế của nền thế kỷ trước.

Tiếc thay, chính thể Việt Nam Cộng Hòa không có đủ thì giờ cũng vào thời điểm ấy Bắc Việt đã mở những cuộc tấn công tràn vào tỉnh Phước Long, mà Washington lại im lặng, không có phản ứng.

Từ đó miền Bắc như được khuyến khích và bắt đầu chiến dịch gọi là Chiến dịch Hồ Chí Minh, để tiến sĩ Henry Kissinger có thể nham nhở mỉm cười tuyên bố “Hòa Bình trong tầm tay”. Tôi chỉ tiếc là nếu lúc đó, Việt Nam Cộng Hòa có chút hòa bình thật, Biển Đông hôm nay đã có nhiều điều thú vị hơn.

Hoàng Sa giữa những phản bội và trung thành

TBT Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tiếp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tháng 12/2023.

Có người giải thích các bi kịch lịch sử bằng “lời nguyền địa lý”. Số phận chàng David Việt Nam sống sát bên người khổng lồ Trung Quốc là mãn kiếp phải chịu những yêu sách, tham vọng và xúc phạm của hàng xóm.

Chưa đầy ba tháng sau ngày ký kết đối tác chiến lược toàn diện Việt – Mỹ, Tập Cận Bình đích thân tới Hà Nội để nhắc lại cái “đạo trời” mà Trung Quốc đưa ra: Trung Quốc và Việt Nam chung vận mệnh.

Vị trí địa chính trị then chốt của Việt Nam, ở cửa ngõ phía nam của đế chế Trung Hoa, mở ra biển Đông Nam Á, ngày nay là con đường huyết mạch của giao thông quốc tế, đã khiến cho Việt Nam bị nước ngoài chiếm đóng trong nhiều thế kỷ.

Qua ngàn năm Bắc thuộc với chuỗi dài triều cống, cướp bóc triền miên, tàn sát điêu linh, lớp lớp những anh hùng quốc gia đã vùng lên kháng cự. Những phố phường đô thị, những con đường nông thôn còn ghi tạc tên tuổi của họ.

Nước Việt Nam non trẻ đã được dựng xây qua bao đau khổ, trong sự hợp tác, và nhất là trong sự kháng cự, để giành lại độc lập, gìn giữ và làm chủ lãnh thổ. Trong cuộc đấu tranh ấy, trên thực tế, Việt Nam cũng làm cái khiên cho nước láng giềng sống yên ổn ở phía bắc.

Thế mà ngày nay, như Tập Cận Bình vừa cho thấy, phản xạ phong kiến với những uy hiếp và đe dọa trừng trị theo kiểu thiên triều đối với chư hầu vẫn còn nguyên. Mỗi lần gặp phải những quyết định của Hà Nội có điểm nọ điểm kia không vừa ý, báo chí Trung Quốc lại đồng thanh “nhắc nhở các đồng chí phương nam” phải biết ơn, nhớ món nợ đối với Trung Quốc trong các cuộc kháng chiến.

Ông Hồ Cương Quyết biểu tình cùng người dân tại Sài Gòn vào năm 2011 để phản đối yêu sách "Đường lưỡi bò" của Trung Quốc

Trong cơn cuồng phong lịch sử, Việt Nam thật khó giữ gìn sự toàn vẹn.

Trong những thế kỷ vừa qua, không có được toàn bộ chủ quyền, đôi khi không được hỏi ý kiến trong những quyết định cốt yếu, vương quốc “An Nam” dưới sự “bảo hộ” của Pháp đã mất đi những bộ phận của lãnh thổ mà chính quyền thực dân đã chia năm xẻ bảy, và do sự bất tài, cẩu thả, tham nhũng hay đổi chác, đã để rơi vào tay Trung Quốc.

Vì ham muốn theo đuổi những ảo vọng tô giới thương mại lấp lánh ở Trung Quốc mà Pasquier (toàn quyền Đông Dương), Pichon (“công sứ” Pháp tại Bắc Kinh) và những quan chức thực dân cao cấp đã để cho những tham vọng của triều đình Trung Quốc (đặc biệt là Tổng đốc Quảng Đông) dấy lên, dòm ngó quần đảo Hoàng Sa ngay từ năm 1909.

Xin hãy đọc những bài báo ít được biết, bằng chứng cuộc đấu tranh của một nhà báo Pháp, ông M. Henri Cucherousset nhằm bảo vệ chủ quyền của An Nam đối với quần đảo.

Từ năm 1924 đến năm 1934, tuần báo mà ông Cucherousset làm tổng biên tập, “L’Eveil économique de l’Indochine” (Thức tỉnh kinh tế của Đông Dương), sau đó trở thành “L’éveil de l’Indochine” (Thức tỉnh của Đông Dương), đã tố cáo thực dân Pháp đã khinh thường chủ quyền An Nam ở Hoàng Sa, chủ quyền mà họ có nhiệm vụ bảo đảm.

Tuần báo còn khẳng định như vậy là, trong vấn đề Hoàng Sa, chính quyền thực dân đã phản bội nước An Nam mà họ bảo hộ và cảnh báo nguy cơ Trung Quốc sáp nhập Hoàng Sa.

Trong bài báo “Quần đảo Hoàng Sa và Đông Dương” (ngày 30/12/1928), Cucherousset khẳng định dứt khoát: “Không thể nào để cho các nhà lãnh đạo Đông Dương làm như không biết rằng Trung Quốc dự định thành lập quân cảng Du Lâm, phía nam đảo Hải Nam, trông ra Vịnh Bắc Bộ, và chính thức chiếm hữu các đảo Hoàng Sa”.

Đến hội nghị San Francisco năm 1951 ghi nhận việc Nhật Bản từ bỏ tham vọng lãnh thổ ở khu vực, Pháp không khẳng định hay bảo vệ vị trí kế thừa các quyền chủ quyền của An Nam, mà chỉ bỏ phiếu chống lại đề nghị của Liên Xô là trao quần đảo Hoàng Sa cho Trung Quốc.

Cường quốc ngày nay đang than vãn về mối đe dọa bành trướng của Trung Quốc, đặc biệt ở vùng biển Đông Nam Á chung quanh quần đảo Trường Sa, ngày ấy đã làm gì?

Việc Richard Nixon và Henry Kissinger bỏ rơi Việt Nam Cộng Hòa hoàn toàn trái ngược với cái “hòa bình trong danh dự” mà họ rêu rao.

Mao Trạch Đông gặp Henry Kissinger ngày 12/11/1973, mở ra nhiều đồn đoán về tiến triển quan hệ Mỹ - Trung.

Khi hải quân Trung Quốc tấn công Hoàng Sa, Hạm đội 7 của Mỹ đang ở cách đấy không xa nhưng đã làm ngơ trước điện cầu cứu, bỏ mặc đồng minh VNCH bị tàn sát.

Họ có thể dễ dàng ngăn chặn cuộc xâm lược bằng các hàng không mẫu hạm. Một số chứng cứ còn cho biết lúc đó không quân VNCH đã sẵn sàng cất cánh. Lẽ ra, nó đã có thể làm thay đổi dòng chảy của lịch sử, nhưng không được phép.

Chỉ bốn ngày sau cuộc xâm lược của Trung Quốc, Kissinger nói với đại biện của phái đoàn Trung Quốc tại Hoa Kỳ để xin trả tự do cho một nhân viên Mỹ bị bắt tại Hoàng Sa: “Lập trường của Hoa Kỳ là không ủng hộ những yêu sách của Nam Việt Nam đối với các đảo… Chính quyền Sài Gòn đang lập những phái đoàn để đi gặp các tổ chức quốc tế như SEATO, cả Liên Hợp Quốc nữa. Chúng tôi nói rõ là chúng tôi không dính dáng gì tới các phái đoàn đó.”

Tất cả những sự bội phản, những sự hèn nhát và những tham vọng phù du đó đã dẫn tới hiện tình ngày nay. Không gặp sự ngăn đe thực sự nào, Trung Quốc cứ thế tiến lên, từ xâm chiếm này đến xâm chiếm khác, bạo liệt, đôi khi đẫm máu, gia tốc và khuếch trương những đòi hỏi chủ quyền tùy tiện, gói ghém cái bánh ga tô ăn cướp bằng con đường 11 đoạn, rồi 9, rồi 10 đoạn…, ngang nhiên giày xéo lên quyết định của Tòa trọng tài quốc tế liên quan tới cái gọi là “các quyền lịch sử” của Bắc Kinh trên biển Đông Nam Á, xây dựng những thực thể quân sự trên các đảo và đá để gia cố mạng lưới chiếm đoạt và kiểm soát, gây ô nhiễm nghiêm trọng, gây hấn, ngày ngày vi phạm Công ước quốc tế về Luật biển 1982 mà nước này là một bên ký kết, đồng thời cũng muốn thay bằng luật Trung Quốc…

Chế độ toàn trị bạo ngược mà nhà cầm quyền Bắc Kinh áp đặt trên nhân dân mình đi đôi với chủ nghĩa quốc gia cực đoan được nuôi dưỡng bởi những ô nhục quá khứ và những thành tựu kinh tế hiện tại khiến cho người ta liên tưởng tới thảm kịch toàn cầu mà thế giới đã phải kinh qua cách đây vài thế hệ.

Thảm kịch ấy bắt nguồn từ những nhu nhược, vô trách nhiệm, hèn nhát trước một mối nguy mà nhiều người đã trông thấy phát triển, nhưng người ta đã coi nhẹ, hay không muốn đối mặt.

Trước cuộc xâm lược của Hitler, Thống chế Pétain chủ trương hợp tác, một thứ chính sách “cây tre” triệt để nhằm tránh né sấm sét của kẻ xâm lăng, nhưng đồng thời lại giúp kẻ chiếm đóng thực hiện chính sách của chúng.

Và chính các dân vệ người Pháp đã truy tìm, bắt giam và đưa đi đày đồng bào của mình là những người kháng chiến, và đã củng cố quyền lực của quân xâm lược. Khác nhau về quy mô bi kịch và cường độ bạo lực, song tình hình Việt Nam hiện nay cũng có mặt tương đồng với thời kỳ đen tối trước đây của lịch sử Pháp.

Các biện pháp đàn áp của Đảng Cộng sản Việt Nam nhằm truy lùng, bắt bớ và giam tù với những bản án hàng chục năm đối với những người Việt Nam yêu nước như các bạn tôi, Phạm Chí Dũng, Trần Văn Bang và bao người khác, là những người đã lên án sự khuynh loát của Bắc Kinh đối với đất nước Việt Nam, dường như không làm cho “ông anh” phương bắc hài lòng.

Trước một kẻ bạo tàn như vậy, sợ hãi hay nhu nhược không hóa giải được nguy cơ.

Với chuỗi dài các hành động của Bắc Kinh: cuộc xâm chiếm đẫm máu ở Hoàng Sa năm 1974, cuộc tàn sát ở Gạc Ma năm 1988, cuộc xâm nhập kéo dài của giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng biển đặc quyền kinh tế Việt Nam, vô vàn những cuộc gây hấn, đôi khi chết người, đối với ngư dân Việt Nam, đã được các ngư dân Trung Bộ kiểm kê và ghi lại đầy đủ, không thể nào chấp nhận được rằng nhà nước Việt Nam, người bảo vệ công dân và bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, lại không yêu cầu luật pháp quốc tế, cũng không làm gì để bảo vệ người lao động trên biển.

Đó là nhiệm vụ cần thiết, chính đáng, đàng hoàng và hòa bình, không thể nào thay thế nó bằng những lời phản đối của một người phát ngôn mỗi lần xảy ra sự cố. Sự buông tay tội lỗi này khác nào khuyến khích bọn cướp biển tiếp tục hoành hành, dẫn tới một sự bùng nổ nhất thiết sẽ xảy ra. Nó cũng không giúp gì cho việc triển khai sự đoàn kết quốc tế hiệu quả.

Và cứ như thế, ông Uông Văn Bân, người phát ngôn của Bắc Kinh, có thể lật ngửa ván bài cho năm 2024: “Chúng tôi sẽ tiếp tục cương quyết bảo vệ chủ quyền và quyền lợi trên biển của chúng tôi”.

Ngày 2/3/2010, BBC News Tiếng Việt đăng một bài báo của tôi, “Lời chúc cho người dân chài”, trong đó tôi trình bày tình hình Hoàng Sa. Dù rằng phương thức bắt giam ngư dân Việt Nam ở đảo Phú Lâm hay Hải Nam dường như đã tạm ngưng, nhưng chính sách khủng bố của những “con tàu màu trắng” vẫn không ngừng. Dường như Trung Quốc còn tăng cường với đội máy bay trực thăng.

Hà Nội vẫn kêu gọi ngư dân “bám biển”, nhưng hải quân cũng như không quân Việt Nam không làm gì để bảo vệ chống lại sự gây hấn của Trung Quốc. Hàng vạn ngư dân vẫn chưa có quyền tự do hiệp hội để nói lên tiếng nói của mình…

Dù có nguy cơ đối mặt với nguy hiểm, ngư dân Việt Nam vẫn kiên trì bám biển.

Sự thực, những người duy nhất chưa bao giờ từ bỏ Hoàng Sa, quần đảo nguồn sống của họ từ nhiều thế kỷ, là ngư dân Việt Nam. Cuộc sống của họ, của gia đình họ là ở đó, gian nan, nhọc nhằn nhưng đầy nhân cách, tiếp tục truyền thống của cha ông.

Mỗi lần ra khơi là một lần họ phải đơn độc đối đầu với quái vật. Họ là những người duy nhất giương cao ngọn cờ Tổ quốc ở vùng biển cấm. Tôi đã trải qua những hành trình cùng họ trong đất liền cũng như ngoài khơi.

Họ trung thành với Hoàng Sa, đối đầu với biết bao sự bội phản mà quần đảo này là nạn nhân. Sự thủy chung của họ làm rạng ngời bản chất nhân văn. Tôi xin mượn mấy dòng này để chúc họ nhiều may mắn và dũng cảm cho năm Giáp Thìn.

Bài viết thể hiện văn phong và góc nhìn của tác giả André Menras Hồ Cương Quyết.