12.5.2024 - Huỳnh Ngọc Chênh
Có những người vì quá yêu mến sư Minh Tuệ, lo lắng cho sự an nguy của của sư nên gợi ý khuyên sư nên thay đổi cách hành pháp mà sư đã thực chứng từ 6 năm qua là thay vì tiếp tục đi ngoài đường thì nên tìm chỗ nào hoang vắng để ẩn tu.
Tại sao phải vậy nhỉ? Chẳng lẽ vì những vọng động bên ngoài mà sư phải thay đổi điều sư đã làm theo phát nguyện của sư là “hành” cho đến khi vẫn còn hơi thở.
Sư từ xã hội này ra, sư sống trong xã hội của thời đại này thì sư hành ngay giữa cái chợ đời của thời đại, sư tu với những vọng động của cái chợ ấy bủa vây quanh.
Những vọng động đó là của người thành tâm yêu quý ngưỡng mộ sư, của những người cuồng tín mê muội, của những người đang bị vùi dập khổ đau đang cần tìm một vị cứu tinh, của những kẻ tò mò muốn xem một sự lạ, của những người muốn quậy phá sư, của những người của chính quyền luôn bám sát theo dõi sư, của những youtuber, những tiktoker, facebooker … là những người thành tâm muốn lan toả sự thiện lành của sư lẫn những người muốn lợi dụng hình ảnh của sư để câu view mà làm ăn, mà cầu sự nổi tiếng.
Sư phải hành đạo pháp giữa tất cả sự vọng động của chợ đời như vậy. Sư thoát ra khỏi tất cả những vọng động ấy không phải bằng cách lén lút trốn vào rừng mà bằng chính cái tâm định của sư. Sư ngồi kiết già tịnh tâm giữa bao nhiêu huyên náo chung quanh. Sư bình thản hành pháp ngay trong những nẻo đường đầy người đi theo.
Giả định rằng một mai tự sư thay đổi cách tu, sư đến núi rừng hoang vắng nào đó để ẩn tu thì liệu sư có tránh được cái chợ đời đang bủa vây sư như hiện nay không? Bất khả thi. Vì chẳng lẽ sư phải lén lén lút lút trốn mọi người vào núi ẩn mình? Không. Sư hành pháp quang minh chính đại, sư phải công khai đi vào rừng tìm chỗ ẩn tu. Chắc chắn cái khu rừng ấy sẽ biến ngay thành nơi đại hội muôn người. Sư chỉ đi ngang qua và tạm dừng lại nghỉ trưa trong chốc lát hoặc kiết già qua đêm ở một nơi hoang vắng nào đó như nghĩa địa, cánh đồng hoang thì đã thấy cả ngàn người tụ lại bao quanh sư, huống chi sư định cư hẳn ở một nơi để ẩn tu.
Có người lại khuyên sư xa lánh hoặc bớt trò chuyện với những người muốn selfie, những người làm youtube, làm titok, làm mạng xã hội để bớt chuốc phiền phức vào sư.
Tại sao vậy nhỉ? Sư nói sư đang hành pháp là đang học tập tu hành theo lời dạy của Phật, sư học hỏi trên đường đi, sư học hỏi với những người sư gặp gỡ và trò chuyện. Sư không kêu gọi ai đi theo sư, sư cũng không từ chối ai theo sư, sư trả lời và trò chuyện với bất cư ai bắt chuyện hay hỏi han sư, sư không phân biệt đối xử với tất cả những người đối diện, kể cả những người chửi mắng, thậm chí còn đánh đập sư nữa. Sư đang hành pháp giữa chợ đời thì sư chấp nhận mọi lẽ tốt xấu của chợ đời. Làm sao mà khuyên sư phải phân biệt youtuber này là xấu phải xa lánh, youtuber kia là tốt để gần gủi. Ai quỳ lạy sư, sư đáp lễ; ai hỏi han sư. sư trả lời; ai “selfie” với sư, sư hoan hỉ ngồi yên, ai quay clip sư, sư bình thản chấp thuận.
Còn với đám đông vây quanh sư? Ban đầu, xem qua các clip, tui cũng lo cho sự an nguy của sư, nên cũng có ý định khuyên giải đám đông ấy vài lời như nhiều người đã khuyên can. Tuy nhiên nghĩ lại thấy rất không nên. Trước hết mình không đủ tư cách để khuyên can ai, sau đó thấy rằng đám đông luôn có cái lý của đám đông.
Họ là những người phải có mặt để mắng chửi sư vài lời cho hả sân si, họ phải có mặt dõi theo từng bước của sư và từng động tỉnh của đám đông kể báo cáo kịp thời, họ phải có mặt để quỳ lạy sư, họ phải có mặt để cho sư thức ăn nước uống, họ phải có mặt đề quét đường cho sư đi, họ phải có mặt để che nắng mưa cho sư khi sư ngồi giữa cánh đồng không mông quạnh, họ phải có mặt để lan toả hình ảnh thiện lành của sư, họ phải có mặt để lợi dụng hình ảnh của sư, họ phải có mặt để được nhìn thấy sư, họ phải có mặt để được đón nhận năng lượng thiện lành toả ra từ sư, họ phải có mặt để học tập sư, họ phải đi theo sư để cảm nhận những gian truân mà sư đã và đang trải qua …
Đám đông luôn có cái lý của họ, không ở trong cái đám đông đó biết gì mà khuyên can, biết gì mà nói đừng làm phiền sư.
Sư là một hành giả giữa chợ đời. Sư chưa thỏng tay bước vào chợ, nhưng có vẻ như tâm trí sư đang thỏng tay đi giữa chợ đời.
Riêng với cảm nhận của cá nhân tui, sư là một điểm sáng đang loé dần lên giữa đêm đen của thời mạt pháp.
10.5.2024 - Huỳnh Ngọc Chênh
Từ bài viết BI KỊCH CỦA CHỦ NGHĨA ĐỨC TRỊ có bạn đã hỏi tui nếu tui có đến 10 quả xoài hoặc cả một vườn xoài thì sự việc sẽ như thế nào? Xin trả lời là cũng y vậy vì nó thuộc sở hữu của mình tui, tui muốn rào lại hay tui muốn thả ra hên xui vào đức hạnh của hàng xóm hoặc của những kẻ đi đường là quyền của tui.
Nhưng sự việc sẽ khác đi rất xa nếu có một vườn xoài đầy trái mà thuộc sở hữu chung của nhiều người.
Đặt giả đinh đó là một vườn xoài đang ra trái lại thuộc sở hữu chung bình đẳng của 20 người thì sự việc sẽ diễn ra như thế nào?
Không thể tất cả 20 người đều đứng ra quản lý vườn xoài theo ý muốn riêng của mình. Đó là trạng thái vô chính phủ sẽ gây ra rối loạn và xung đột quyền lợi gữa nhau, vườn xoài sẽ tan hoang. 20 người chủ biết được điều đó nên ngồi lại với nhau để cùng đưa đến một thoả thuận là giao việc quản lý vườn xoài cho một cá nhân chịu trách nhiệm quản lý. Khế ước xã hội ra đời, đồng thời nhà nước xuất hiện. Đứng đầu nhà nước đó chỉ một người tạm gọi là tổng thống.
Nhưng chỉ giao quyền hành cho một người thì người đó sẽ làm theo ý mình lại sẽ gây hại, nên cần phải xây dựng luật lệ để người đó làm theo, và cũng cần giám sát người đó làm có đúng luật hay không. Do vậy phải bầu ra một hội đồng chừng 5 người để soạn luật lệ và giám sát tổng thống. Quốc hội ra đời.
Lúc đó vị tổng thống không phải muốn làm gì thì làm, mà phải điều hành quản lý vườn xoài theo luật lệ quy định. Ông ta phải xây hàng rào cỡ nào, tốn bao nhiêu tiền, phải thuê bao nhiêu bảo vệ, trả lương ra sao, phải gắn bao nhiêu camera với giá chừng nào, mỗi chủ sở hữu phải đóng góp hàng tháng bao nhiêu để duy trì quản lý … nhất nhất phải làm theo quy định và trình ra cho hội đồng duyệt thông qua từng hạng mục.
Nhưng trong quá trình điều hành và giám sát điều hành chắc chắn sẽ phát sinh mâu thuẫn, quốc hội nói việc này tổng thống đã làm sai, tổng thống cãi lại đã làm đúng. Vậy phải có người độc lập đứng ra phân xử. Toà án ra đời.
Nhà nước của vườn xoài bây giờ bao gồm ba cơ quan quyền lực độc lập với nhau: Tổng thống, quốc hội và toà án. Đó gọi là nhà nước tam quyền phân lập. Mọi cương vị đều do 20 người chủ sở hữu bầu ra, nên gọi là nhà nước dân chủ.
Đó là mô hình nhà nước dân chủ tam quyền phân lập được hầu hết các quốc gia văn minh tiến bộ trên thế giới áp dụng. Nó có thể chưa là mô hình hoàn hảo, nhưng chắc chắn là mô hình hợp lý và ưu việt nhất tính đến thời điểm này.
Nhưng, nếu như ông tổng thống được bầu ra là một người ham muốn quyền lực, một người thủ đoạn, muốn âm mưu cướp đoạt quyền hành, ví dụ là tui chẳng hạn.
Sau khi được tập thể sở hữu giao phó làm tổng thống để quản lý vườn xoài, tui cấu kết với một số người thân tín, lập bè đảng thao túng việc bầu cử hội đồng (quốc hội). Tui đưa tay chân của tui vào chiếm hết hoặc chiếm đa số thành viên hội đồng. Lúc đó tui buộc hội đồng soạn ra luật lệ theo ý tui, có lợi cho tui. Hội đồng chỉ ngồi làm cảnh. Rồi tui đưa tay chân trong bè đảng qua làm toà án. Như vậy về hình thức vẫn có một nhà nước tam quyền, nhưng thực chất đều nằm dưới quyền lãnh đạo tuyệt đối của tui. Nhà nước độc tài toàn trị ra đời.
Lúc đó tui muốn làm gì cũng được, thay vì thuê ba bảo vệ để luân phiên canh gác vườn xoài ngày đêm thì tui chỉ thuê một bảo vệ và thuê hai nữ nhân viên trẻ đẹp làm thư ký riêng cho tui. Xây hàng rào và bắt camera tốn 10 triệu thì tui kế lên 20 triệu. Rồi thỉnh thoảng tui sai bảo vệ lén lút hái ít xoài đi bán để tui tiêu xài riêng. Thiếu người bảo vệ thì tui kêu gọi tinh thần yêu nước mỗi người làm việc bằng ba, nhân viên bảo vệ phải tăng lên ba ca, nữ thư ký của tui phải giúp việc cho tui cả ca đêm, 20 ông chủ phải đóng góp tiền đầu tư hàng tháng (thuế) nhiều hơn nữa. Rồi tui sai tay chân tung hô tui lên là nhà đức trị, là bậc minh quân, là thánh nhân phi thường cần phải tôn thờ. 20 chủ sở hữu của vườn xoài, có ai tỏ ý không tôn thờ thần phục tui, góp ý, phản biện lại đường lối của tui, tui ghép vào tội phản động, phản quốc … kà kà.
Đó là mô hình nhà nước độc tài toàn trị có khá nhiều ở thế kỷ 19, 20. Qua thế kỷ 21 mô hình đó đã sụp đổ rất nhiều nhưng vẫn còn tồn tại ở một số quốc gia đến hiện nay.
Nhưng chỉ dừng lại ở một tổng thống độc tài toàn trị, tui vẫn thấy chưa bằng lòng. Sau này tui chết đi kẻ khác sẽ cướp mất quyền hành, con cháu tui sẽ ra sao? Tui cho rằng tui phải lên ngôi vua mới xứng tầm tài đức của tui. Thế là tui cho tay chân viết lại tiểu sử của tui, thêm thắt rằng, lúc tui sinh ra, có rồng hiện xuống, mặt trời sáng rực lên, mới ba tuổi tui đã biết cỡi ngựa bắn cung, 9 tuổi biết lái xe tăng … đó là những dấu hiệu của bậc đế vương, con trời giáng thế. Rồi tui dùng quyền lực bắt mọi người tung hô tui lên ngôi hoàng đế. Lúc đó vườn xoài không là tài sản chung của 20 thần dân nữa mà là tài sản của trẫm .
Đó là mô hình nhà nước độc tài phong kiến mà hầu như quốc gia nào trên thế giới cũng trải qua, có quốc gia kéo dài vài trăm năm, có quốc gia tồn tại đến mấy nghìn năm.
Cho đến thế kỷ thứ 18, nhà nước độc tài phong kiến đầu tiên bị lực lượng tư sản đứng lên lật đổ để lập ra nhà nước dân chủ. Đó là triều đình phong kiến Pháp bị đánh đổ bởi cuộc cách mạng dân chủ tư sản ngày 4/7/ 1789. Cũng vào giai đoạn đó, nhà nước độc tài phong kiến Anh cũng dần dần được thay thế bằng mô hình dân chủ gọi là quân chủ lập hiến qua cuộc cách mạng êm thắm và không đổ máu cũng được lãnh đạo bởi lực lượng tư sản đang trỗi dậy mạnh mẽ. Hoàng gia Anh muốn tồn tại phải nhượng bộ lực lượng cách mạng, cải cách chính trị, thay đổi thể chế, giao quyền điều hành đất nước lại cho toàn dân, thông qua việc bầu cử ra quốc hội và chính phủ.
Các quốc gia châu Âu khác cũng lần lượt dân chủ hoá. Riêng nước Nga đến mãi năm 1917, lực lượng tư sản mới nổi lên làm cách mạng dân chủ lật đổ Sa Hoàng. Tuy nhiên bi kịch cho nước nga, nhà nước dân chủ không tồn tại được bao lâu thì rơi vào tay đảng cộng sản của Lenin. Chế độ độc tài đảng trị được lập ra.
Có hai quốc gia từ khi mới thành lập đã không trải qua chế độ độc tài đó là Mỹ và Singapore.
Sau khi lãnh đạo nhân dân đánh đuổi được thực dân Anh, giành được độc lập, ông Washington đã không tiếm quyền lập ra chế độ độc tài, mà xây dựng ngay một nhà nước dân chủ tam quyền phân lập. Nhà nước đó tồn tại đến tận ngày nay đã giúp nước Mỹ vốn là thuộc địa lạc hậu vươn nhanh lên thành siêu cường tiên tiến số một thế giới, trở thành tấm gương sáng cho nhiều quốc gia khác noi theo.
Singapore, ngay từ khi tách ra khỏi Malaysia, giới lãnh đạo tinh hoa xây dựng nhà nước dân chủ đa đảng, tam quyền phân lập. Và nhờ vậy từ vùng đất nhỏ bé đói nghèo lạc hậu đã vươn lên thành con rồng Châu Á được thế giới khâm phục nể vì.
TB: Nhân tiện thông báo, đến hôm nay trái xoài của tui vẫn còn trên cây
7.5.2024 - Huỳnh Ngọc Chênh
Tui có một cây xoài trồng bên ngoài hàng rào, sát đường đi chung của một xóm có 6 hộ gia đình. Vừa rồi cây xoài đó ra hoa kết quả mùa đầu tiên và chỉ đậu đúng một trái. Trái xoài ấy phơi ra lối đi nay đã lớn có thể ăn xanh hoặc sắp ăn chín được rồi. Tui hoàn toàn không có biện pháp bảo vệ nào, chỉ hên xui trông chờ vào đạo đức của những người hàng xóm đi qua đi lại. Ấy vậy mà hơn 1 tháng trôi qua, từ khi xoài đã lớn có thể ăn được, nó vẫn còn nguyên trên cây. Tui đã gặp hên. Ít ra là đến bây giờ.
Lẽ ra tui phải xây dựng một cơ chế khoa học và hữu hiệu để bảo vệ trái xoài như: làm hàng rào bọc cây xoài lại, thuê người canh gác ngày đêm và gắn camera giám sát. Với cơ chế giám sát hữu hiệu này thì có đến 99% trái xoài không bị hái trộm. Tuy nhiên tui lại đi theo “chủ nghĩa đức trị” phó mặc sự còn mất trái xoài vào đạo đức của những người hàng xóm đi qua lại. Nếu những kẻ đó đều có đạo đức: Trái xoài tui còn, nếu có một người trong số đó kém đạo đức: Trái xoài tui chắc chắn mất đi. Tui hoàn toàn dựa vào hên xui, mà độ xui xẻo lên đến trên 90%.
Thế giới văn minh ngày nay vẫn còn một số quốc gia mà người dân giao phó hoặc bị buộc phải giao phó vận mệnh quốc gia, vận mệnh của họ cho một cá nhân hay một nhóm người cai trị rồi ngồi thụ động cầu mong cá nhân đó hay nhóm người đó là “đấng minh quân” chứ không phải là phường vô lại. Hiếm hoạ mới có một quốc gia gặp may đã có được “minh quân”. Phần lớn các quốc gia còn lại hầu như đã gặp xui, kẻ cai trị là phường hôn quân.
Sau chiến tranh Nam Bắc, vào năm 1953, bán đảo Triều Tiên bị chia hai. Phía Bắc rơi vào tay nhà độc tài Kim Nhật Thành, phía nam vào tay nhà độc tài Phác Chung Hy. Phía bắc gặp xui, họ Kim là nhà cai trị tệ hại đã đưa đất nước này đến chỗ cùng đường và di hại đến tận hôm nay, nhân dân đói rách đến mức có lúc phải ăn cả rễ cây, và tệ hại hơn nữa là họ bị giam hảm trong một nhà tù toàn quốc, không được tiếp xúc và tự do đi lại với thế giới văn minh.
Nửa bán đảo phía Nam gặp hên, có được nhà cai trị độc tài là bậc minh quân. Trong vòng 17 năm cai trị khắc nghiệt, 1962 – 1979, ông ta đã lập nên kỳ tích sông Hàn, đưa Nam Hàn lên thành quôc gia vượt qua đói nghèo và đặt chân vào thế giới phát triển để có được một Hàn Quốc giàu mạnh như ngày nay.
Thật ra người dân Nam Hàn cũng không gặp hên ngay lần lựa chọn đầu tiên và lần thứ hai. Lý Thừa Vãn là chọn lựa đầu tiên nhưng thất bại vì ông thiếu tài và kém đức. Vị tổng thống thứ hai cũng tượng tự. Mãi đến lần thứ ba, mất hết gần 10 năm, Hàn Quốc mới gặp hên, chọn được Phác Chung Hy, đích thực là bậc minh quân. Cũng khá may mắn là Hàn Quốc còn có cơ hội để chọn lại. Ông Phác là nhà độc tài, cai trị và quản lý đất nước hết sức khắc nghiệt theo chế độ quân sự, nhưng là nhà độc tài có tâm sáng, tất cả ông làm vì mục tiêu giàu mạnh của đất nước chứ không phải vì mục tiêu cá nhân. Ông làm tổng thống cai trị Hàn Quốc trong 17 năm. Và cũng rất may cho Hàn Quốc, vào năm 1979, ông bị ám sát chết. Thủ phạm bắn chết ông tuyên bố ông là sự cản trở cho nền tự do dân chủ nên cần phải loại đi.
Sau khi ông Phác chết, Hàn Quốc đã xây dựng thành công thể chế dân chủ như các quốc gia văn minh khác trên thế giới. Chủ nghĩa độc tài đức trị đã theo ông Phác xuống mồ, chủ nghĩa dân chủ pháp trị được hình thành. Nghĩa là Hàn Quốc không còn mơ hồ hên xui giao vận mệnh đất nước vào tay một cá nhân hay một nhóm hú hoạ nào đó. Họ nhanh chóng xây dựng các biện pháp hợp lý và khoa học, xây dựng một cơ chế điều hành tối ưu mà các nước dân chủ văn minh tiên tiến đang áp dụng. Dùng pháp luật để quản lý đất nước.
Một câu hỏi được đặt ra, liệu ông Phác Chung Hy không bị ám sát, vẫn tiếp tục cai trị độc tài cho đến khi chết như hầu hết các nhà độc tài khác thì Hàn Quốc có tiếp tục phát triển ổn định đến ngày nay? Cái đó cũng hên xui, nếu về sau ông Phác vẫn còn tài đức, vẫn còn minh mẫn thì có thể. Nếu về sau ông trở nên ảo tưởng về quyền lực vô hạn của mình, trở nên ngạo mạn và lú lẫn như hầu hết những tay độc tài khác thì Hàn quốc cũng khó duy trì sự phát triển ổn định đến ngày nay.
Trường hợp Singapore, nhiều người lầm tưởng ông Lý Quang Diệu là một nhà độc tài “minh quân”. Không hề, ông ấy là một nhà pháp trị “minh quân”. Khi được giao quyền lãnh đạo đất nước ông xây dựng ngay thể chế dân chủ, xây dựng một nền pháp trị vững mạnh trên nền tảng tam quyền phân lập để điều hành Singapore. Ông làm thủ tướng hết nhiệm kỳ này qua nhiệm kỳ khác không phải bằng bạo lực để cưỡng đoạt, mà đảng của ông quản lý rất tốt đất nước, giành được sự tín nhiệm của toàn dân nên liên tục được bầu lại, các đảng khác chưa đủ uy tín để cạnh tranh lại dù họ được tự do và bình đẳng tham gia tranh cử.
Các đất nước có nền dân chủ pháp trị, điều hành quốc gia bằng luật pháp thì không nói đến đức trị, không hên xui trông chờ vào bậc minh quân một khi họ đã có “minh chế”. Người lãnh đạo đất nước trong cơ chế pháp trị được nhân dân chọn lọc và bầu ra qua lá phiếu, phải làm việc trong khuôn khổ luật pháp như tất cả các công chức khác từ thấp đến cao, nếu họ làm việc tốt có thể duy trì thêm 1,2 nhiệm kỳ nữa, nếu họ làm không tốt thì sau một nhiệm kỳ bị truất phế đi ngay bằng lá phiếu. Họ không có cơ hội để kéo dài sai lầm từ thập kỷ này qua thập kỷ khác.
Bi kịch của chủ nghĩa đức trị là ông lãnh đạo độc tài nào cũng cho mình là bậc minh quân, là bậc tài đức khác thường không ai có thể thay thế. Rồi các ông “minh quân” ấy xây dựng ra cả một hệ thống quản lý dưới quyền mà nhân sự được chọn lựa rất chủ quan duy ý chí, rập khuôn “tài đức” như của các ổng, lấy mấy ổng làm thần tượng để học tập và làm theo. Bởi vậy trong các chế độ độc tài toàn trị luôn xuất hiện các “bậc thánh thần” như thánh Lenin, thánh Stalin, thánh Mao, thánh Pon Pot, thánh Fidel, thánh Kim, thánh Kadafi, thánh Hussein … Các thánh ấy càng vĩ đại thần dân (chứ không phải công dân) của các thánh ấy càng điêu đứng, càng không được làm người.
Với chủ nghĩa đức trị, nhân sự của bộ máy cai trị hình thành theo kiểu: “chỉ đưa những người tài đức vào trung ương”, “cương quyết không đưa những người xu nịnh chạy chọt vào trung ương”, “không đưa vào trung ương người cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực, bè cánh, cục bộ, quan liêu …” với những tiêu chuẩn hoàn toàn định tính theo chủ quan của “bậc minh quân” đứng đầu, một kiểu hô khẩu hiệu chung chung mà không hề nêu ra biện pháp cụ thể và khoa học để chọn được người đạt các tiêu chuẩn mong ước.
Một bộ máy quản lý chỉ hên xui trông chờ vào đạo đức của các thành viên, mà phần xui thì quá lớn, tất yếu sẽ là một bộ máy rệu rã, bị lợi lộc chi phối, định hướng quản lý theo tác động của đồng tiền. Một bộ máy như vậy chắc chắn là môi trường tốt cho tệ quan liêu tham nhũng phát sinh và lộng hành.
Rồi một khi tệ tham nhũng trở thành quốc nạn, trào lên không kiểm soát được, không che giấu được thì đi tìm nguyên nhân. Lúc đó tất yếu phải tìm ra nguyên nhân của tham nhũng là do “sự suy thoái lối sống và đạo đức của cán bộ”. Vâng, theo “bậc minh quân”, tệ nạn tham nhũng là do nhân sự của bộ máy có nhiều cá nhân suy thoái đạo đức, không noi gương và học tập như “minh quân”, phải loại những kẻ suy thoái đó ra thì bộ máy sẽ trong sạch và sẽ hết tham nhũng. Khi loại người cũ ra phải tuyển người mới vào, và lại hên xui mong chờ người mới sẽ đạo đức hơn, bộ máy sẽ hết tham nhũng. Nhưng lại quên một điều rằng, dù có tuyển được người mới có đạo đức tốt đẹp, mà với bộ máy thiếu sự kiểm soát từ nhiều phía thì người cán bộ mới tốt đẹp đó có còn mãi tốt đẹp hay không. Trái xoài chín mà cứ phơi ra giữa lối đi, không có biện pháp bảo vệ, thì cũng có người đi qua dù không tham cũng động lòng tham. Thực tế cho thấy, hết lớp người này bị bắt tù, bị thải hồi, đến lớp người mới vào cũng lặp lại tội trạng cũ mà ở mức độ còn cao hơn, nghiêm trọng hơn. Lại phải bắt tù, lại phải thanh lọc …
Nói cho đầy đủ, bộ máy nhà nước của bất kỳ quốc gia nào trên thế giới dù dân chủ hay độc tài cũng đều có tham nhũng, vấn đề ít hay nhiều mà thôi.
Những quốc gia theo cơ chế dân chủ pháp trị chắc chắn tệ nạn tham nhũng và quan liêu sẽ được hạn chế đến mức tối thiểu. Bởi các quốc gia đó đưa ra những tiêu chuẩn định lượng và dùng những biện pháp khoa học để tuyển chọn công chức vào bộ máy, và tất cả những cái đó đều quy định trong luật pháp chứ không làm tuỳ tiện theo ý thích của mỗi kẻ đứng đầu, còn những người đứng đầu bộ máy từ địa phương lên trung ương thì được người dân tuyển chọn qua tự do bầu cử. Trong quá trình tranh cử cạnh tranh khốc liệt, những kẻ tài hèn đức mọn sẽ bị phát hiện và bị loại ra.
Bên cạnh bộ máy quyền lực điều hành quốc gia thì có các bộ máy quyền lực độc lập khác, có bộ máy đặt ra luật lệ và giám sát, có bộ máy chuyên phân xử khi có kiện tụng hoặc sai trái. Cái đó gọi là tam quyền phân lập. Rồi giám sát luôn cả tam quyền thì có đảng phái đối lập (luôn rình mò bắt lỗi công chức đảng cầm quyền), có đệ tứ quyền là báo chí tự do, có các tổ chức xã hội dân sự do người dân tự lập ra. Với cả một hệ thống giám sát chằng chịt và chặt chẽ như vậy thì một công chức bình thường có lòng tham muốn tham ô cũng rất khó, huống chi các vị công chức cao cấp như tổng thống, thủ tướng, chủ tịch quốc hội, chánh án tối cao… càng bị theo dõi và giám sát chặt chẽ hơn thì càng khó bề suy thoái đạo đức dù có muốn.
Trở lại chuyện tui chống trộm trái xoài. Theo cơ chế pháp trị tui sẻ làm hàng rào bao bọc cây xoài, rồi để tránh việc hàng rào bị kẻ trộm vào phá, tui lại thuê thêm người bảo vệ canh giữ , rồi để giám sát người bảo vệ có canh gác hay không hoặc có thông đồng với kẻ trộm hay không, tui lại gắn một cái camera internet để theo dõi qua điện thoại. Với cơ chế bảo vệ và giám sát như vậy, tui sẽ yên chí đến 99% trái xoài sẽ không bị trộm. Còn như thực tế hiện nay, tui theo cơ chế đức trị, để mặc trái xoài ấy phơi ra, chỉ trông mong vào đạo đức tốt đẹp của những người hàng xóm, thì có khả năng đến 90% rơi vào bi kịch, là trái xoài sẽ mất tiêu vào ngày nào đó.
Nhưng bi kịch không phải là tui bị mất trái xoài, bi kịch nằm ở chỗ khác to lớn hơn. Vì tui thiếu sự bảo vệ nên có thể biến một người hàng xóm không tham thành kẻ trộm. Khi việc mất trái xoài loang ra, hàng xóm sẽ nghi kỵ nhau, người này nghi ngờ người kia, thậm chí có người sẽ nghi ngờ chính tui đã hái trái xoài rồi vu oan cho hàng xóm. Mất hết lòng tin vào nhau. Quá sức bi kịch.
Dù sao, với cá nhân tui thì chỉ mất một quả xoài và mất đi tình làng nghĩa xóm, nhưng với một quốc gia, nếu cứ bám vào chủ nghĩa đức trị, thì mất mát vô cùng lớn. Mất tài nguyên môi trường, mất tài sản quốc gia, mất sự công bằng xã hội, mất niềm tin vào công lý, mất nền tảng đạo đức, mất lòng người … rồi đưa đến mất nước cũng không xa lắm.
Quá sức bi kịch.