Các dân tộc bị đế quốc đỏ thống trị, hãy đoàn kết lại !
Vượt qua Việt
 Phát ngôn viên Mã Hiểu Quang của Văn phòng Đài Loan Sự vụ của Trung Quốc. |
Trung Quốc hôm 14/4 nói các cuộc tập trận quân sự ở khu vực gần Đài Loan là “diễn tập tác chiến”, nâng mức đối đầu căng thẳng giữa lúc các cựu quan chức cấp cao của Hoa Kỳ đến Đài Bắc trong một chuyến đi nhằm khẳng định cam kết của Tổng thống Joe Biden đối với Đài Loan và nền dân chủ của hòn đảo, theo Reuters.
Đài Loan lâu nay chỉ trích các hoạt động quân sự lặp đi lặp lại của Trung Quốc ở khu vực gần hòn đảo, trong đó có cả việc đưa chiến đấu cơ và máy bay ném bom vào vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan và đưa hàng không mẫu hạm tập trận ngoài khơi hòn đảo mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền.
25 máy bay của lực lượng không quân Trung Quốc, bao gồm cả chiến đấu cơ và máy bay ném bom có khả năng hạt nhân, đã tiến vào vùng ADIZ của Đài Loan hôm thứ Hai. Đây là cuộc xâm nhập lớn nhất mà Đài Bắc ghi nhận cho đến nay.
Văn phòng Đài Loan sự vụ của Trung Quốc nói chính phủ Đài Loan và những kẻ ly khai đang thông đồng với “các thế lực bên ngoài”.
“Việc Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) tổ chức các cuộc diễn tập tác chiến thực tế ở eo biển Đài Loan là một hành động cần thiết để giải quyết tình hình an ninh hiện tại ở eo biển Đài Loan và để bảo vệ chủ quyền quốc gia”, Reuters dẫn lời phát ngôn viên Mã Hiểu Quang nói.
“Đây là một phản ứng nghiêm túc đối với sự can thiệp và khiêu khích của các lực lượng bên ngoài đối với quyền độc lập của Đài Loan”, phát ngôn viên của Trung Quốc nói thêm.
“Các cuộc tập trận và hoạt động huấn luyện của PLA đang gửi đi một tín hiệu cho thấy quyết tâm của chúng tôi trong việc kiềm chế sự độc lập của Đài Loan, và sự câu kết giữa Đài Loan và Hoa Kỳ không đơn giản chỉ là thảo luận”.
Trung Quốc trước đây ít đưa ra bình luận công khai về các hoạt động quân sự gần đây của họ gần Đài Loan. Hồi cuối tháng Giêng, Bộ quốc phòng nước này chỉ gọi đây là “các hoạt động quân sự”.
Cũng như hầu hết các quốc gia khác, Hoa Kỳ chỉ chính thức công nhận chính phủ Trung Quốc chứ không công nhận chính phủ Đài Loan, nhưng lại là quốc gia ủng hộ Đài Bắc mạnh mẽ nhất, khiến căng thẳng ngày càng gia tăng đến mức độ báo động.
Cựu Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Chris Dodd và các cựu Thứ trưởng Ngoại giao Richard Armitage và James Steinberg đã đến Đài Loan hôm 14/4 trên một chiếc máy bay riêng, một động thái mà theo mô tả của một quan chức Nhà Trắng là “tín hiệu cá nhân” về cam kết của Tổng thống Biden đối với Đài Loan và nền dân chủ của hòn đảo.
Các quan chức Mỹ sẽ gặp Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn vào ngày 15/4 trong một chuyến công du được cho là làm căng thẳng hơn nữa mối quan hệ Trung-Mỹ.
Phát ngôn viên văn phòng tổng thống Đài Loan Xavier Chang nói chuyến đi “một lần nữa cho thấy mối quan hệ Đài Loan-Hoa Kỳ là nền tảng vững chắc và là biểu hiện đầy đủ của sự ủng hộ giữa các bên đối với Đài Loan tại Hoa Kỳ ”.
Bà Thái nhiều lần nói Đài Loan là một quốc gia độc lập, với tên gọi là Trung Hoa Dân Quốc - tên chính thức của hòn đảo.
Phát ngôn viên Trung Quốc Mã Hiểu Quang nói cuộc gặp của các quan chức Mỹ với bà Thái “sẽ chỉ làm trầm trọng thêm tình hình căng thẳng ở eo biển Đài Loan” bất kể đây là chuyến thăm chính thức hay không chính thức.
“Chúng tôi kiên quyết phản đối việc Hoa Kỳ phóng đại cái gọi là ‘mối đe dọa quân sự Trung Quốc’ và kiên quyết phản đối việc Hoa Kỳ chơi ‘quân bài Đài Loan’ và tiếp tục gửi đi các tín hiệu sai trái tới các lực lượng đòi độc lập của Đài Loan”, ông Mã nói.
“Đài Loan độc lập là một ngõ cụt và Đảng Dân Tiến cầm quyền đang cố gắng ‘sử dụng vũ khí để đòi độc lập’”.
“Việc đó giống như uống thuốc độc với hy vọng làm giảm cơn khát của một người, và sẽ chỉ đẩy Đài Loan đến thảm họa”, phát ngôn viên Trung Quốc nói thêm.
 Oanh tạc cơ Trung Quốc bay ở eo biển Đài Loan trong một động thái hù dọa. Ảnh minh họa chụp ngày 18/09/2020. © via REUTERS - TAIWAN NATIONAL DEFENSE MINISTRY |
Hôm qua 12/04/2021 có đến 25 chiến đấu cơ Trung Quốc xâm nhập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan, một con số kỷ lục, một ngày sau khi Mỹ lên tiếng cảnh cáo Bắc Kinh. AFP dẫn nguồn từ chính quyền Đài Bắc cho biết như trên.
Sự hiện diện đông đảo của các máy bay quân sự Trung Quốc trong đó có 18 phi cơ tiêm kích, đã buộc không quân Đài Loan cho các phi cơ cất cánh và ra lệnh cho phía Trung Quốc ra khỏi ADIZ. Đây là ngày thứ 10 liên tiếp trong tháng này, phi cơ Trung Quốc xâm nhập vùng nhận diện phòng không Đài Loan, với số lượng hùng hậu nhất từ trước đến nay.
Chuyên gia Antoine Bondaz nhận xét trên Twitter, hồi tháng Giêng đã có đến 81 lượt phi cơ Trung Quốc xâm nhập, nhưng đó là trong suốt cả tháng, còn hôm qua có đến 25 chiến đấu cơ cùng bay vào thị uy. Trang web của bộ Quốc Phòng Đài Loan nêu chi tiết : 2 chiếc Y-8 (Thiểm Tây), 1 chiếc KJ-500 (Không Cảnh), 4 chiếc tiêm kích J-10 (Mãnh Long), 14 chiếc tiêm kích J-16 (Thẩm Dương), 4 oanh tạc cơ H-6K (Tây An).
Động thái này diễn ra sau khi ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken hôm Chủ nhật 11/04 tố cáo « các hành động ngày càng hiếu chiến của Bắc Kinh đối với Đài Loan ». Ông nói thêm « sẽ là sai lầm nghiêm trọng đối với những ai mưu toan dùng vũ lực để thay đổi nguyên trạng ». Trong ngày 13/04/2021, Đài Loan cũng là một đề tài quan trọng trong cuộc đối thoại của ngoại trưởng ba nước Pháp, Ấn Độ và Úc.
Nhà nghiên cứu Cleo Paskal chuyên về Ấn Độ-Thái Bình Dương của Viện Chatham House trụ sở tại Luân Đôn nhận định :
« Lúc nào thì Trung Quốc sẽ tấn công Đài Loan ? Theo như cách mà họ đang tiến hành, thì Bắc Kinh sẽ cố tình gây ra căng thẳng tại nhiều địa điểm khác nhau. Chẳng hạn nếu Nga tiến vào Ukraina, nếu khủng hoảng tăng lên ở Miến Điện, nếu các vấn đề khác xảy ra với Iran, Bắc Triều Tiên, và Washington, Paris và Luân Đôn phải quan tâm đến tất cả những xung đột khác, thì sẽ có khoảng hở để tung ra cuộc tấn công tin học vào Đài Loan. Thế nên tôi không nhìn thấy được lối thoát cho tình hình căng thẳng này.
Bắc Kinh sẽ khuấy động lên nhiều xung đột ở một chừng mực nào đó, Matxcơva cũng vậy. Và rốt cuộc, Trung Quốc sẽ đạt được điều mình muốn, có nghĩa là chiếm lấy Đài Loan. Nhưng đồng thời, họ cũng cố gắng tung ra đồng tiền ảo của mình để phá hoại đồng đô la Mỹ. Đó là hai mục đích chính của Bắc Kinh hiện nay. »
Hôm qua kênh truyền hình quân đội Trung Quốc CCTV-7 đăng một video cho thấy Trung Quốc tập trận bắn đạn thật trên Biển Đông, nói rằng để trả đũa « sự khiêu khích của Hải quân Mỹ ». Trước đó Hải quân Hoa Kỳ đăng ảnh khu trục hạm tên lửa dẫn đường USS Mustin đi qua phía cửa sông Dương Tử trong khi chiếc tàu sân bay Liêu Ninh của Trung Quốc đang hướng về phía Đài Loan. Những hình ảnh hiếm hoi được phía Mỹ đăng lên cho thấy thuyền trưởng USS Mustin, Robert Briggs và thuyền phó Richard Slye đang quan sát chiếc Liêu Ninh.
 (Ảnh minh họa) - Khu trục hạm Mỹ USS Barry (DDG 52) đi qua eo biển Đài Loan để tiến vào Biển Đông ngày 21/11/2020. Ảnh US Navy. © USS Barry (DDG 52) - Seaman Molly Crawford |
Sẽ không thể có chuyện Hoa Kỳ bỏ rơi Đài Loan. Tân chính quyền Mỹ của Joe Biden đã muốn ghi dấu ấn riêng và thể hiện rõ quan điểm : kiên quyết ủng hộ Đài Bắc ; nói không với chủ nghĩa đơn phương gây bất ổn của Donald Trump.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn nguyên : Đối phó với Trung Quốc của Tập Cận Bình, phải làm thế nào để vận mệnh chung của Đài Loan và Mỹ gắn kết lâu dài ? Chính quyền Đài Bắc có cần tiếc nuối Donald Trump hay không ? Sự thay đổi ở thượng tầng lãnh đạo Mỹ, với phe Dân Chủ của Joe Biden, liệu có thể dự báo Mỹ sẽ bớt chống Trung Quốc ?
Trên trang mạng châu Á Asialyst ngày 27/01/2020, nhà nghiên cứu Jean-Yves Heurtebise, đồng sáng lập tạp chí Monde Chinois Nouvelle Asie [Thế giới Trung Hoa-châu Á mới], cố gắng giải đáp những thắc mắc này trong bài viết « Vững chắc như bàn thạch : Tương lai nào cho quan hệ Đài Loan và Mỹ thời Biden ? ».
Quả thực mức độ ủng hộ dành cho Đài Loan mà chính quyền Trump thể hiện trong 4 năm qua vô cùng cao. Washington đã bán cho Đài Bắc nhiều loại vũ khí tinh vi như tên lửa Harpoon, xe tăng Abrams và chiến đấu cơ F-16. Các phương tiện pháp lý cũng được tăng cường : Đạo luật Du lịch Đài Loan, Đạo luật Quan hệ Đài Loan, Đạo luật Đài Bắc, Đạo luật Không phân biệt đối xử với Đài Loan, Đạo luật Bảo đảm An ninh cho Đài Loan, Đạo luật Phòng thủ Đài Loan.
Các quan chức Hoa Kỳ đã thực hiện hoặc dự kiến nhiều chuyến công du đến Đài Bắc : chuyến thăm của thứ trưởng Ngoại Giao đặc trách Tăng trưởng Kinh tế, Năng lượng và Môi trường, Keith Krach, hồi tháng 09/2020 ; chuyến công du của bộ trưởng Y Tế Alex Azar vào tháng 10/2020. Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Quốc, Kelly Craft, dự kiến thăm Đài Loan hồi tháng 01/2021 nhưng chuyến đi sau đó bị hủy sau khi xẩy ra vụ tấn công Điện Capitol của những người ủng hộ Donald Trump. Đỉnh điểm là vào ngày 10/01, Washington thông báo hủy hỏ mọi biện pháp hạn chế quan chức Mỹ trong các cuộc tiếp xúc với đồng sự Đài Loan.
Mức độ ủng hộ đã cao đến mức mọi dấu hiệu giảm nhẹ hay lui bước đều bị cả Trung Quốc và Đài Loan coi đó là thái độ bỏ mặc, thậm chí là hèn nhát. Chính vì thế, ngày từ đầu, tân chính quyền Biden đã chọn cách tạo ấn tượng.
Lời mời đại diện Đài Loan đến lễ nhậm chức của tân tổng thống Mỹ Biden
Biểu hiện mang tính tượng trưng đầu tiên cho sự ủng hộ của tân chính quyền Mỹ đối với Đài Bắc chính là lời mời đại sứ trên thực tế của Đài Loan tại Washington, bà Tiêu Mỹ Cầm (Hsiao Bi-khim), đến dự lễ tuyên thệ nhậm chức tổng thống của Joe Biden. Đây là lần đầu tiên đại sứ trên thực tế của Đài Loan được mời đến lễ nhậm chức tổng thống Mỹ kể từ năm 1979. Emily Horne, tân phát ngôn viên của Hội Đồng An Ninh Quốc Gia của Nhà Trắng đã « thông ngôn » cho những ai có thể chưa hiểu thông điệp nói trên : « Cam kết của Hoa Kỳ đối với Đài Loan vững chắc như bàn thạch ».
Biểu hiện thứ hai cho thấy Washington sẽ ủng hộ Đài Bắc lâu dài qua những phát biểu của Antony Blinken trong phiên điều trần tại Thượng Viện vào ngày 20/01 để được xác nhận làm tân ngoại trưởng Mỹ. Chính quyền Biden thừa nhận và nói rõ sẽ tiếp tục đường lối của chính quyền Trump về Trung Quốc và Đài Loan. Tân ngoại trưởng Mỹ khẳng định Trung Quốc là quốc gia đặt ra thách thức lớn nhất đối với Hoa Kỳ.
Antony Blinken cũng thể hiện mối quan tâm duy trì và củng cố sự ủng hộ của Mỹ đối với Đài Loan, trước tiên là sự hiện diện của Đài Bắc trong các tổ chức quốc tế : Đối với các tổ chức không cần quy chế quốc gia thành viên thì « Đài Loan cần trở thành thành viên ». Còn đối với các tổ chức quốc tế còn lại thì sẽ « có các cách khác » để Đài Loan tham gia, và trong mọi trường hợp, « Đài Loan cần có vai trò lớn hơn trên thế giới ».
Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken ủng hộ quyết định của người tiền nhiệm Mike Pompeo giảm nhẹ các hạn chế về quan hệ chính thức với Đài Bắc. Ông Blinken muốn tân chính quyền Mỹ hành động phù hợp với mục đích của Đạo luật Bảo đảm An ninh cho Đài Loan. Cuối cùng, tân ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh đến mối quan hệ cá nhân với lãnh đạo cao cấp nhất của chính phủ Đài Loan : ông không chỉ tiếp bà Thái Anh Văn tại bộ Ngoại Giao khi bà là ứng cử viên trong cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan mà ông còn nói chuyện với bà nhiều lần sau khi bà Thái Anh Văn nhậm chức tổng thống hồi năm 2016.
Tàu sân bay Mỹ đến Biển Đông
Chủ nhật 24/01, một ngày sau khi 15 máy bay quân sự của Trung Quốc xâm nhập vùng nhận dạng phòng không phía tây nam Đài Loan (ADIZ), hàng không mẫu hạm Mỹ USS Theodore Roosevelt, được hai khu trục hạm và một tàu tuần dương hộ tống, đã tiến vào Biển Đông để thúc đẩy « các quyền tự do trên biển », cùng lúc một trinh sát cơ tàng hình U2 của Mỹ bay trên vùng biển này.
Trong một thông cáo bằng văn bản viết cụ thể về vụ xâm nhập này, phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Mỹ tái khẳng định quan điểm chính thức của Hoa Kỳ và tân chính quyền : « Chúng tôi liên tục kêu gọi Bắc Kinh ngừng gây áp lực quân sự, ngoại giao và kinh tế chống lại Đài Loan, thay vào đó hãy tham gia vào một cuộc đối thoại mang tính xây dựng với các đại diện Đài Loan được bầu lên một cách dân chủ. Chúng tôi sẽ sát cánh cùng các quốc gia bạn hữu và đồng minh để thúc đẩy sự thịnh vượng, an ninh và các giá trị chung trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương - và điều đó bao gồm cả việc đưa mối quan hệ của chúng tôi với Đài Loan dân chủ trở nên sâu sắc hơn. […] Cam kết của chúng tôi đối với Đài Loan vững chắc như bàn thạch và góp phần vào việc duy trì hòa bình và sự ổn định ở eo biển Đài Loan và trong khu vực. »
Tuy nhiên, mối quan hệ của nước Mỹ thời Joe Biden với Đài Loan của Thái Anh Văn không thể « sao y bản chính » mối quan hệ Mỹ - Đài Loan mà chính quyền Donald Trump khởi dựng.
Không còn một đồng minh gây khó xử
Trước tiên, trong quan hệ sắp tới sẽ không còn một nhân tố quan trọng : Donald Trump. Cho đến hết nhiệm kỳ, Donald Trump vẫn là một đồng minh gây khó xử. Trong khi các cộng sự của ông Trump quyết tâm gạt Trung Quốc ra bên lề cộng đồng quốc tế qua việc lên án, buộc Bắc Kinh phải “phòng thủ” trong các vấn đề nhân quyền ở Tân Cương và Hồng Kông, thì mối quan hệ cá nhân mà Trump từng muốn thiết lập với tổng thống Nga Putin, lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un, thậm chí ban đầu là với cả chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã làm lu mờ các thông điệp của Washington.
Vụ chiếm điện Capitol do những người ủng hộ ông Trump tiến hành hôm 06/01 cũng đã làm át đi những lời chỉ trích của ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo về vụ các nhà hoạt động Hồng Kông bị trấn áp, dựa theo luật An ninh quốc gia mới mà Bắc Kinh áp đặt ở thành phố này. Về ý thức hệ, vụ chiếm Điện Capitol như một món hời trên trời rớt xuống cho Tập Cận Bình, cũng như các nhà tư tưởng của Trung Quốc và các nước khác, tạo cho họ cơ hội bình luận về « sự phá sản » của nền dân chủ Mỹ.
Chính quyền Trump đôi khi hành động quá đơn phương, không tham khảo ý kiến Đài Bắc đầy đủ về một số quyết định có thể làm đảo lộn sự cân bằng trong khu vực, trong khi việc tăng cường quan hệ phải mang tính tương hỗ, tuần tự từng bước và đa phương : Washington phải thuyết phục các đối tác tăng cường quan hệ với Đài Bắc để củng cố vị thế của chính nước Mỹ.
Trò chơi mơ hồ của Quốc Dân Đảng
« Trở ngại » cuối cùng được dỡ bỏ không phải là từ Washington hay Bắc Kinh mà là ở chính Đài Bắc, trong nội bộ đảng đối lập, Quốc Dân Đảng. Chiến lược của Quốc Dân Đảng hiện giờ vẫn rất mơ hồ. Liên tục chỉ trích là Đài Loan bị cô lập về ngoại giao trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của bà Thái Anh Văn, nhưng Quốc Dân Đảng không chịu công nhận Đài Loan đã được quốc tế biết đến nhiều hơn nhờ tổng thống Thái Anh Văn và việc xử lý dịch Covid-19.
Đầu tháng 10/2020, Quốc Dân Đảng đề xuất lên Quốc Hội do Đảng Dân Tiến (DPP) chiếm đa số hai dự thảo nghị quyết : Thứ nhất là chính phủ nên nỗ lực thuyết phục chính quyền Hoa Kỳ dựa vào Đạo luật Quan hệ Đài Loan giúp Đài Bắc phòng thủ trước mối đe dọa từ Trung Quốc bằng các biện pháp ngoại giao, kinh tế hoặc an ninh, nếu Bắc Kinh rõ ràng gây nguy hiểm cho an ninh và các định chế xã hội - kinh tế của Đài Loan ; thứ hai là các nỗ lực ngoại giao của chính phủ với Hoa Kỳ cần có mục tiêu là hướng tới việc nối lại quan hệ ngoại giao chính thức với Washington.
Hai dự thảo nghị quyết nói trên khiến nhiều người ngạc nhiên và có thể được hiểu theo những cách khác nhau. Quốc Dân Đảng muốn tranh thủ sự ủng hộ của dân chúng trong việc tăng cường quan hệ với Hoa Kỳ qua đó chứng tỏ là họ thay đổi ? Phải chăng Quốc Dân Đảng tìm cách đặt đảng Dân Tiến vào tình thế khó khăn là phải đối mặt với một giải pháp triệt để rồi sau này chỉ trích DPP mạnh hơn và trách cứ đảng Dân Tiến lẩn tránh trách nhiệm nếu giải pháp này bị phủ quyết (giải pháp này đã được chấp thuận) ? Hay Quốc Dân Đảng muốn Bắc Kinh gây áp lực với Đài Bắc nếu dự thảo nghị quyết được thông qua để rồi sau đó lại cho rằng Đài Loan không thể được bảo vệ và không thể dựa vào Hoa Kỳ để phòng thủ ?
Nên hiểu thế nào về chuyện trong hai ngày 21-22/01, Quốc Dân Đảng đề xuất phong tỏa một phần chi phí hoạt động của đại diện Đài Loan tại Mỹ (Hsiao Bi-khim) và tại CH Séc (Ke Liang-ruey) ? Chuyện này diễn ra một ngày sau khi Hsiao Bi-khim chính thức được mời dự lễ nhậm chức của tân tổng thống Biden và nhiều tháng sau chuyến thăm Đài Bắc của phái đoàn chính thức của CH Séc do Miloš Vystrčil, chủ tịch Thượng Viện, dẫn đầu. Đây rõ ràng là hai thành công ngoại giao lớn nhất của Đài Loan trong nhiệm kỳ thứ hai của bà Thái Anh Văn cho tới nay. Phải chăng đảng Cộng Sản Trung Quốc cài người vào lũng đoạn Quốc Dân Đảng ? Đây là cuộc đấu đá giữa các phe nhóm trong nội bộ đảng ? Quốc Dân Đảng tạo sự mơ hồ về chiến lược để tránh bị cuốn vào cuộc xung đột gần như không thể tránh khỏi giữa Bắc Kinh và Washington ? …
Sự phụ thuộc kép
Trong khu vực ASEAN, mong muốn duy trì « cân bằng chiến lược » trên thực tế thường có nghĩa là khuất phục chính trị trước trật tự khu vực theo ý Bắc Kinh, kèm theo đó là sự lệ thuộc kinh tế vào trật tự tài chính toàn cầu do Mỹ và Tổ Chức Tiền Tệ Quốc Tế ấn định. Tuy nhiên, sự phân chia không còn đơn giản như vậy nữa. « Con đường tơ lụa mới » muốn tăng cường khía cạnh thương mại (cho vay, đầu tư) và quân sự (căn cứ, tập trận chung) trong tiến trình chư hầu hóa chính trị trong khu vực của Bắc Kinh. Trong khi đó, chiến lược « Ấn Độ - Thái Bình Dương » có ý định gắn ý thức hệ (thế giới tự do chống lại các chế độ độc tài) với sự hỗ trợ quân sự của Hoa Kỳ.
Đối với Đài Bắc, tình hình hơi khác một chút : Đài Loan « lệ thuộc » Bắc Kinh về thương mại (40% xuất khẩu) nhưng lại « lệ thuộc » quân sự vào Washington. Quốc Dân Đảng, muốn tăng vế thứ nhất, giảm vế thứ hai, nên duy trì câu chuyện về bản sắc Trung Hoa của Đài Loan. Còn đảng Dân Tiến cầm quyền, để củng cố vế thứ hai, phải giảm vế thứ nhất và dựa vào việc củng cố bản sắc Đài Loan. (Theo một khảo sát hồi năm 2020, 67% dân Đài Loan coi mình là người Đài Loan, chỉ có 2,4% nhận mình người Hoa)
Đảng Dân Chủ của tổng thống Mỹ Biden và đảng Dân Tiến của bà Thái Anh Văn có thời hạn đến năm 2023 để gắn kết vận mệnh chính trị chung của Đài Loan và Mỹ, đối chọi lại với quyết định luận về địa lý và văn hóa. Và điều này chắc chắn sẽ phải dựa vào chủ nghĩa đa phương cả về quân sự (thông qua bộ tứ QUAD) và kinh tế (thông qua việc mở rộng Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương).
 Tàu khai thác cát Trung Quốc nhìn từ một tàu tuần duyên Đài Loan, ngoài khơi đảo Mã Tổ. Ảnh ngày 28/01/2021. REUTERS - ANN WANG
|
Trong thời gian gần đây, khi đề cập đến căng thẳng gia tăng trong quan hệ Trung Quốc-Đài Loan, báo giới chủ yếu nói đến những cuộc tập trận không quân của Trung Quốc gần đảo hoặc những vụ oanh tạc cơ và chiến đấu cơ Trung Quốc liên tục xâm nhâp vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan.
Tuy nhiên, Bắc Kinh được cho là còn đẩy mạnh việc sử dụng một loại “vũ khí ngầm” khác trong chiến lược quấy phá Đài Loan. Đó là tung tàu khai thác cát đến hoạt động trong vùng biển thuộc quyền kiểm soát của Đài Loan, vừa thủ lợi về mặt kinh tế, vừa bào mòn sức lực của lực lượng tuần duyên đối phương.
Đòn ngầm này của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan đã bị hãng tin Anh Reuters ngày 06/02/2021 nêu bật trong một phóng sự “Vũ khí mới nhất chống Đài Loan của Trung Quốc: Tàu hút cát”. Trước đó, ngày 01/02, đặc phái viên tuần báo Pháp Le Point được cử đến Đài Loan cũng nêu bật thủ đoạn này của Trung Quốc trong một phóng sư đặc biệt mang tựa đề “Trung Quốc khỏi động cuộc chiến tranh cát”.
Chính quyền Đài Loan dĩ nhiên đã thấy rõ ý đồ của Trung Quốc và đã cố tìm cách đối phó. Theo ghi nhận của hãng tin Pháp AFP, ngày 25 tháng Giêng vừa qua, chính quyền Đài Bắc đã công bố một bản tổng kết, cho biết là tính đến cuối năm ngoái 2020, lực lượng tuần duyên Đài Loan đã trục xuất được gần 4.000 chiếc tàu Trung Quốc xâm nhập bất hợp pháp vào hải phận Đài Loan để xúc cát và sỏi, tăng gấp bội so với các năm trước đó, (600 chiếc năm 2019 và 71 chiếc năm 2018).
Tàu xúc cát hoành hành tại các đảo gần bờ biển Trung Quốc
Đặc phái viên Le Point đã đến vùng quần đảo Mã Tổ của Đài Loan, chỉ cách bờ biển Trung Quốc khoảng 15 km để tìm hiểu sự vụ và đã ghi nhận sự hiện diện của hàng chục chiếc tàu xúc cát và xà lan Trung Quốc hoạt động trong vùng biển của Đài Loan. Theo tuần duyên Đài Loan, nhiều hôm, số lượng tàu Trung Quốc lên đến hơn một trăm chiếc.
Theo Le Point, kể từ năm 2019, đội tàu ăn cướp cát đến từ Trung Quốc này đã đeo bám vùng bờ biển của Đài Loan, giống như một điềm báo trước về hạm đội tàu chiến bất khả chiến bại mà Bắc Kinh hứa hẹn sẽ khởi động vào một ngày nào đó để tấn công Đài Loan.
Và Mã Tổ không phải là khu vực duy nhất bị bao vây: Kim Môn, một vùng đảo khác của Đài Loan ở xa hơn về phía nam, đối diện với thành phố Hạ Môn của Trung Quốc, là nạn nhân đầu tiên ngay từ năm 2005, cũng như là quần đảo Bành Hồ (Penghu) nằm giữa eo biển Đài Loan, nơi mà đội tàu khai thác cát đến từ Hoa Lục được cho là đông gấp đôi ở Mã Tổ.
Lực lượng tuần duyên Đài Loan đã phải vất vả tuần tra và can thiệp để đẩy lùi những kẻ xâm nhập này, mà số lượng ngày càng tăng, từ 71 chiếc năm 2018, lên thành gần 4.000 tàu năm 2020 ! Và cuộc chiến du kích trên biển này đang gia tăng sức ép lên người dân Đài Loan đã phải chịu sự đe dọa gần như là hàng ngày của không quân Trung Quốc trong thời gian gần đây.
Theo Hiệp Hội Bảo Vệ Động Vật Hoang Dã và Thiên Nhiên, một tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Đài Bắc, với các dự án bê tông hóa và mở rộng đô thị ven biển ở Trung Quốc, hơn 100.000 tấn cát sẽ được khai thác mỗi ngày ở eo biển Đài Loan. Với mức giá hiện tại, ở Trung Quốc, một chuyến hàng với 3.000 tấn cát sẽ trị giá khoảng 75.000 euro.
Khi Trung Quốc cấm khai thác cát tại các con sông và vùng lãnh hải của họ, thì những người khai thác cát Trung Quốc đi cướp bóc vùng đáy biển của các nước láng giềng. Trong những năm gần đây, các cuộc điều tra của nhà báo độc lập người Mỹ Vince Beiser đã tiết lộ quy mô sự tàn phá mà các tập đoàn khai thác cát khổng lồ của Trung Quốc gây ra.
Các nạn nhân từng là các nước đang phát triển yếu kém, không thể bảo vệ môi trường của họ, chẳng hạn như Philippines hay Cam Bốt. Giờ đây những toán cướp cát biển đang tung hoành tại eo biển Đài Loan.
Bắc Kinh nhắm mắt làm ngơ cho những kẻ đi cướp cát
Hành động của các đội tàu Trung Quốc đi cướp cát của Đài Loan đã dĩ nhiên đã bị phía Đài Loan cực lực tố cáo. Mùa hè vừa qua, ông Lí Vấn (Lii Wen), đại diện tại Mã Tổ của đảng Dân Tiến (DPP) đang cầm quyền ở Đài Bắc, đã gây được tiếng vang khi công bố ảnh chụp những con tàu Trung Quốc đến cướp cát trong khu vực.
Những hình ảnh khiến cả Đài Loan xôn xao, một số người nhìn thấy đó là tàu chiến ngụy trang. Trả lời Le Point, ông Lí Vấn đã tìm cách hạ nhiệt: “Không có gì chứng tỏ đó là một chiến dịch quân sự. Mặt khác, đó là một phần trong chiến thuật xâm lược của Trung Quốc tại “vùng xám”. Mục tiêu của họ là xem chúng tôi phản ứng như thế nào.” Một cách để Bắc Kinh chứng tỏ sự bất lực của Đài Bắc.
Tất nhiên, về mặt chính thức, các nhà chức trách Trung Quốc phủ nhận mọi trách nhiệm. Điều này khiến ông Lí Vấn rất tức giận: “Đó là những con tàu 3 lần vô danh: không tên, không đăng ký, không cảng nhà. Ngay cả ở Trung Quốc, chúng cũng bị coi là bất hợp pháp."
Nhưng đối với Lưu Vũ Thắng (Liu Yusheng), chủ tịch Hiệp Hội những người đánh cá nghiệp dư, đó không phải là những công ty tư nhân độc lập nhỏ: “Những tàu nạo vét này được các công ty lớn thuê mướn”. Ông Lưu đã quan sát kỹ hoạt động của các tàu : “Các con tàu nạo vét ở rất lâu trên biển. Đó là một ngành công nghiệp khổng lồ. Các công nhân làm việc theo ca, bảy ngày trên bảy, một số tàu đi qua lại để tiếp tế lương thực và nhiên liệu cho họ. Và sà lan chở cát đến bờ biển Trung Quốc. Ở Bành Hồ và Kim Môn, một số bị đầy đến nỗi bị chìm! Họ chỉ dừng lại khi không còn cát để hút”
Chiến thuật “Vùng xám”
Đối với hãng Reuters, hoạt động của đội tàu vét cát lậu Trung Quốc đã bào mòn sức lực của lực lượng tuần duyên Đài Loan buộc họ phải tuần tra ngày đêm để xua đuổi tàu Trung Quốc. Theo chính quyền đảo Đài Loan và giới quan sát, ăn cướp cát của Đài Loan là một trong những “vũ khí” đặc biệt mà Bắc Kinh dùng để tấn công Đài Loan.
Đây là chiến thuật được gọi là “vùng xám", tức là sử dụng những biện pháp bất thường làm đối thủ kiệt sức mà không cần phải phát động chiến tranh. Trong trường hợp Đài Loan, Trung Quốc đang nhắm tới lực lượng tuần duyên của vùng lãnh thổ này..
Trả lời Reuters, ông Tô Tử Vân (Su Tzu Yun), nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu An Ninh và Phòng Thủ Đài Loan, môt tổ chức tham vấn quân sự, cho rằng nạo vét là “chiến thuật vùng xám mang đặc trưng của Trung Quốc”, vừa lấy được cát, vừa gây được áp lực lên Đài Loan.
Theo một quan chức an ninh Đài Loan, các hoạt động khai thác cát còn nằm trong cuộc chiến tranh tâm lý nhắm vào Đài Loan, tương tự như những động thái tung chiến đấu cơ xâm phạm vùng nhận diện phòng không phía Tây Nam Đài Loan mà Bắc Kinh đang thực hiện với tần suất dày đặc như hiện nay.
 Tổng thống Thái Anh Văn (G) chụp ảnh chung tại lễ hạ thủy hộ tống hạm lớp Đà Giang ( Tuo Chiang) tại Nghi Lan ( Yilan), Đài Loan, ngày 15/12/2020. REUTERS - ANN WANG |
Đài Loan có khả năng trở thành một nhà cung cấp vũ khí cho các nước dân chủ phương Tây. Tổng thống Thái Anh Văn hôm nay 15/12/2020 ca ngợi khả năng thiết kế vũ khí của Đài Loan, tự tin phát biểu như trên nhân lễ hạ thủy một tàu chiến được trang bị tên lửa và có khả năng phá mìn.
Theo Reuters, sau khi trang bị chiến đấu cơ hiện đại F-16 của Mỹ và nâng cấp Không Quân Đài Loan, trọng tâm tiếp theo của tổng thống Thái Anh Văn là Hải Quân. Đài Loan đang chế tạo tàu ngầm. Hôm nay là lễ hạ thủy chiếc tầu đầu tiên trong đội tàu hộ tống tàng hình có khả năng cơ động cao.
Các tàu hộ tống lớp Đà Giang (Tuo Chiang) mới được Hải Quân Đài Loan gọi là « sát thủ tàu sân bay », do có khả năng chống hạm tên lửa và có thể mang tên lửa không đối không Thiên Kiếm (Sky Sword).
Phát biểu từ thành phố cảng Tô Áo (Suao), tổng thống Thái Anh Văn cho biết tàu mới này, cùng với tàu phá mìn, cho phép Đài Loan ngăn chặn được các cuộc tấn công và chứng minh khả năng nghiên cứu và phát triển quốc phòng của Đài Bắc.
Tổng thống Thái Anh Văn tuyên bố : « Chúng ta có quyết tâm và năng lực để hoàn thành nhiệm vụ sản xuất những con tàu riêng của chúng ta, cho thế giới biết khả năng nghiên cứu và phát triển quốc phòng của chúng ta. Trong tương lai, chúng ta có thể trở thành nhà cung cấp các thiết bị và phụ tùng cho các nền dân chủ phương Tây ».
 Ảnh minh họa : Tổng thống Thái Anh Văn phát biểu nhân ngày Quốc khánh Đài Loan, 10/10/2020. REUTERS - ANN WANG |
Trong trường hợp Trung Quốc tấn công vào Đài Loan hay sử dụng tên lửa hạt nhân từ tàu ngầm nguyên tử bắn vào các căn cứ của Nhật Bản và đảo Guam của Hoa Kỳ tại Thái Bình Dương, Đài radar cảnh giới tầm xa ở Tân Trúc, Đài Loan sẽ là vũ khí đối kháng lợi hại. Nhật báo South China Morning Post của Hồng Kông cố vén màn bí mật bao trùm lên hệ thống này.
Quan hệ hai bờ eo biển Đài Loan có thêm dấu hiệu tăng nhiệt. Hoàn Cầu Thời Báo, tờ báo phản ảnh quan điểm của phe hiếu chiến tại Hoa lục, khi tổng kết một cuộc hội thảo thường niên do chính tờ báo này tổ chức hôm thứ Bảy dự báo là Hoa Kỳ sẽ gia tăng các hành động khiêu khích để làm căng thẳng leo thang. Và một số « chuyên gia » của Trung Quốc cho rằng chỉ có vũ lực mới thống nhất được hai bờ eo biển Đài Loan.
Một ngày sau, Ngoại trưởng Đài Loan Ngô Chiêu Nhiếp kêu gọi các cường quốc khu vực, Mỹ, Nhật, Ấn, Úc…hợp lực với Đài Loan để đối phó với Trung Quốc.
Tuần trước, tướng Mark Milley, Tổng tham mưu trưởng liên quân Hoa Kỳ, đã tuyên bố là cần phải nỗ lực canh tân vũ khí và phương tiện phòng thủ, từ tên lửa tầm xa chính xác đến vệ tinh liên lạc tối tân hơn và nhất là phải bố trí các đơn vị nhỏ có trang bị hỏa tiển chống hạm ở một số nước Thái Bình Dương gần Trung Quốc như Việt Nam, Philippines và Úc.
Trong khi đó, từ tháng 10 đến nay đã nổi lên câu hỏi: có đơn vị Mỹ hiện diện trên hải đảo Đài Loan hay không ? Nhưng đặc biệt hơn cả là đài radar đặt trên núi Lạc Sơn, quân Tân Trúc, nhìn về Trung Hoa lục địa. Sau khi tổng thống Thái Anh Văn thăm viếng đơn vị phòng không ở Lạc Sơn ngày 13/10/2020, trong bức ảnh chụp, vô tình có một người Mỹ. Bị chất vấn, bộ tư lệnh quân đội Đài Loan giải thích đó chỉ là «chuyên viên kỹ thuật của công ty chế tạo radar» đang làm công tác bảo trì và kêu gọi công luận đừng bàn tán.
South China Morning Post, nhật báo độc lập của Hồng Kông, nhưng từ bốn năm nay do tỷ phú Trung Quốc Jack Ma làm chủ, đã nhập cuộc tìm hiểu về khả năng của đài radar, do Mỹ chế tạo, hoạt động từ năm 2013.
Một hệ thống radar tầm xa, bao trùm đường kính 5000 km.
Bài điều tra « Đài Loan, Hoa Kỳ kỳ vọng vào hệ thống radar khổng lồ để báo động sớm nếu Giải phóng quân Nhân dân Trung Quốc tấn công» đã được đăng trên mạng ngày 07/12/2020 trong bối cảnh căng thẳng này.
Theo giới chuyên gia, hệ thống PAVE PAWS, hay radar cảnh giới tầm xa (Precision Acquisition Vehicle Entry Phaesed Array Warning System) được đặt trên núi Lạc Sơn, độ cao 2600 mét, nằm ở quận Tân Trúc, là môt trong ba đài radar quân sự của Đài Loan. Radar này có thể phát hiện và theo dõi đường bay của những tên lửa phóng đi từ những nơi xa xôi trong lãnh thổ Trung Quốc, như từ Cát Lâm và Vân Nam. PAVE PAWS cũng phát hiện được tên lửa phóng lên từ tàu ngầm hạt nhân ẩn núp sâu ở eo biển Đài Loan, ở đảo Hải Nam hay tận Biển Đông ở phía nam và Biển Hoa Đông ở phía bắc. Thông tin về tọa độ và quỹ đạo sẽ được chia sẻ cho quân đội Mỹ và Nhật ngay khi tên lửa được phóng lên, cho phép vô hiệu hóa loại tên lửa liên lục địa tối tân nhất của Trung Quốc, với tầm bắn 14.000 cây số, bay đến nước Mỹ.
Theo một chuyên gia của Trung tâm nghiên cứu quốc phòng Đài Loan, hệ thống radar Lạc Sơn có nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong quan hệ đối tác Mỹ-Đài để đối phó với các loại vũ khí mới tấn công từ xa của Trung Quốc.
Nhược điểm, nhưng có cách khắc phục
Một trong những nhược điểm của Lạc Sơn là khi xảy ra chiến tranh, căn cứ này sẽ là mục tiêu bị quân đội Trung Quốc hủy diệt đầu tiên.
Theo Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế tại Đài Bắc, quân đội Đài Loan đã bố trí nhiều lớp rào thép phòng không để đánh chận tên lửa và oanh tạc cơ đối phương : hệ thống lá chắn chống tên lửa Patriot thế hệ 3, hỏa tiển Thiên Cung 2 tầm trung và Thiên Cung 3 tầm xa, không kể máy bay trinh sát báo động nhanh và một rừng súng phòng không tầm ngắn. Đài Loan cũng có một hệ thống điện tử phá sóng máy định vị để đánh lạc hướng quân đội Trung Quốc.
 Đài Loan tăng tốc công nghệ đóng tàu ngầm để đối phó với Trung Quốc. Ảnh minh họa thủy thủ Đài Loan tại cảng Nghi Lan (Yilan) ngày 15/12/2020. AFP - SAM YEH |
Mỹ vừa cấp giấy phép xuất khẩu công nghệ chế tạo hệ thống định vị-dò tìm bằng sóng âm kỹ thuật số – digital sonar system, vốn rất quan trọng đối với dự án chế tạo tàu ngầm nội địa của Đài Loan.
Theo AFP, thứ trưởng Quốc Phòng Đài Loan, tướng Trương Quan Quần (Chang Guan Chung), trong một phiên họp tại Nghị Viện hôm 15/12/2020 cho biết, Mỹ đã thông báo cấp phép xuất khẩu công nghệ chế tạo hệ thống định vị-dò tìm bằng sóng âm kỹ thuật số phục vụ dự án đóng tàu ngầm. Hệ thống sonar kỹ thuật số và hệ thống chiến đấu tích hợp là hai bộ phận quan trọng mà Đài Loan cần để tự chế tạo tàu ngầm.
Tuy nhiên, tướng Trương Quan Quần không cho biết thông tin về việc hệ thống chiến đấu tích hợp. Nước Mỹ thời tổng thống Donald Trump đã bán nhiều vũ khí hiện đại cho Đài Loan, gần đây nhất Nhà Trắng cho phép bán lô vũ khí trị giá 18 tỷ đô la cho Đài Loan, trong đó có nhiều chiến đấu cơ thế hệ mới.
Đài Loan bắt đầu tự đóng tàu ngầm từ tháng 11/2020 và theo dự kiến, tầu ngầm đầu tiên trong số 8 tầu ngầm Đài Loan tự chế tạo sẽ được hoàn tất vào năm 2025. Đây là một bước tiến mới nhất của Đài Bắc để tăng cường năng lực quốc phòng trước sức ép ngày càng lớn của Trung Quốc.
Trong khi đó, theo trang mạng Focus Taiwan, 2 máy bay quân sự Y-8 (1 máy bay tuần tra chống tầu ngầm và một máy bay trinh sát) của Trung Quốc hôm qua 15/12 đã tiến vào vùng nhận dạng phòng không phía tây nam của Đài Loan (ADIZ). Đây là vụ xâm nhập lần thứ 10 tính từ đầu tháng 12 đến nay. Để đối phó, Không Quân Đài Loan đã huy động các phương tiện phòng không, không quân, theo dõi máy bay Trung Quốc và đưa ra cảnh báo vô tuyến cho đến khi máy bay Trung Quốc rời khỏi khu vực.
 Phi đạo do Trung Quốc xây trên đảo nhân tạo Đá Xu Bi (Subi Reef) ở Trường Sa, nhìn từ một phi cơ vận tải C-130. Ảnh tư liệu chụp ngày 21/04/2017. © Francis Malasig/Pool Photo via AP |
L’Express tuần này nhận định, Washington đã tăng cường cảnh giác trước tham vọng về biển đảo và chiến lược tằm ăn dâu của Trung Quốc nhằm gặm nhấm dần Biển Đông và cả Biển Hoa Đông.
Khái niệm « chuỗi đảo » có từ thập niên 40, đối với Mỹ là để chận lại sự bành trướng của cộng sản. Chuỗi đảo thứ nhất gồm quần đảo Kuril (một phần thuộc Nga), Nhật Bản, Đài Loan, Philippines ; những đồng minh của Hoa Kỳ. Chuỗi đảo thứ hai là Guam và Bắc Mariana, các « Nhà nước tự do liên kết với Mỹ » : Micronésie, Marshall, Palao. Chuỗi thứ ba tập trung vào quần đảo Hawai.
Trung Quốc cho rằng mình bị bao vây, và từ 30 năm qua đã mở rộng lực lượng hàng hải hoạt động ngoài khơi xa và tăng cường vũ trang. Thế nên lợi thế quân sự của Mỹ ở châu Á-Thái Bình Dương bị yếu đi, và ngay cả các căn cứ ở chuỗi đảo thứ hai, nhất là Guam cũng đã trở nên dễ tổn thương hơn. Từ vài tháng qua, các nhà chiến lược Mỹ đã lo ngại Bắc Kinh sẽ dùng đến vũ lực trong khu vực.
Tất nhiên mọi chú ý tập trung vào Đài Loan. Trung Quốc liên tục tập trận sát cạnh, và hôm 19/09 có đến khoảng 20 chiến đấu cơ bay vào vùng nhận diện phòng không của Đài Bắc, trong khi trước nay Bắc Kinh chưa bao giờ xâm phạm lằn ranh này.
Đây không phải là căng thẳng đầu tiên, nhưng bối cảnh đã khác : phe thân Bắc Kinh ở Đài Loan thất cử, đại dịch, Hồng Kông bị mất quyền tự trị, và các nhà lãnh đạo Trung Quốc không còn dùng từ « thống nhất hòa bình » với Đài Loan.
Nếu bị quân Trung Quốc xâm lược, hòn đảo không thể chống cự được quá 48 giờ, và số phận Đài Loan tùy thuộc vào sự bảo vệ của Hoa Kỳ. Thế nhưng chiến lược của Bắc Kinh là ngăn trở Washington can thiệp.
Để giảm thiểu nguy cơ xung đột với Mỹ, Trung Quốc có thể gặm nhấm dần các đảo nhỏ như Kim Môn, Đông Sa, Bành Hồ…Chiến lược tiệm tiến này cũng được sử dụng ở eo biển Ba Sĩ, Miyako để dòm ngó quần đảo Senkaku do Nhật Bản quản lý. Từ mùa hè rồi, Trung Quốc tiến sát vùng duyên hải và yêu sách chủ quyền.
Châu Âu xưa nay cho rằng không liên hệ gì tới mình, nay chú ý hơn đến diễn tiến tại vùng biển quan trọng đối với kinh tế thế giới. Theo L’Express, tuy không tham gia trực tiếp nếu xung đột nổ ra, nhưng châu Âu chuẩn bị sẽ phải « chọn phe ».
Tina Hà Giang
BBC News Tiếng Việt
27 tháng 5 2020
Cập nhật 28 tháng 5 2020
 BARCROFT MEDIA/GETTY IMAGES - Dân Đài Loan muốn giữ nguyên hiện trạng, không thống nhất với Trung Quốc mà cũng không đòi độc lập |
Đài Loan luôn là 'khúc xương trong cổ' mối tương quan giữa Mỹ và Trung Quốc, và nhiều người cho rằng đảo quốc nhỏ bé này tiếp tục được sử dụng như một mưu đồ trong các trò chơi chính trị giữa hai siêu cường thế giới.
Quan hệ tay ba giữa Hoa Kỳ, Trung Quốc và Đài Loan gần đây căng thẳng chưa từng thấy khi bà Thái Anh Văn tuyên bố từ chối chính sách 'một quốc gia, hai thể chế' trong lễ nhậm chức, còn Bắc Kinh thì lên án việc Ngoại trưởng Hoa Kỳ Pompeo chúc mừng bà trong dịp này là hành động "sai trái và rất nguy hiểm''.
Thế nhưng trước bối cảnh lời qua tiếng lại giữa Washington và Bắc Kinh ngày càng gay gắt, và sự hiện diện quân sự của hai bên ở eo biển Đài Loan ngày càng tăng và thì người dân Đài Loan muốn gì và nghĩ gì về quan hệ tay ba này?
Tiến sĩ chính trị học Ching-hsin Yu, một chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Bầu cử tại Đại học Quốc gia Chengchi, Đài Loan chia sẻ nhận định của ông với BBC News Tiếng Việt hôm 26/5. TS Ching-hsin Yu: Trung Quốc và Hoa Kỳ là hai quốc gia quan trọng nhất đối với hầu hết người Đài Loan. Mối quan hệ tam giác (Đài Loan-Hoa Kỳ-Trung Quốc) đã liên tục ảnh hưởng đến sự phát triển chính trị và kinh tế của Đài Loan kể từ sau Thế chiến thứ Hai. Ngay cả trong cuộc chiến thương mại, công nghệ và kinh tế giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày nay, Đài Loan vẫn không thể ngồi ngoài lề cuộc tranh chấp.
BBC: Người dân Đài Loan có chú ý đến mối quan hệ tam giác Đài Loan-Trung Quốc-Hoa Kỳ không, và họ có muốn Đài Loan độc lập khỏi Trung Quốc?
TS Ching-hsin Yu: Đối với hầu hết người Đài Loan, việc lựa chọn giữa thống nhất (với Trung Quốc) và độc lập Đài Loan không phải là vấn đề mới trong quá trình chuyển đổi dân chủ Đài Loan. Cho đến nay, phần lớn người Đài Loan thích duy trì hiện trạng (không thống nhất mà cũng không độc lập). Những phát triển gần đây của mối quan hệ xuyên eo biển chẳng hạn, và những diễn biến tại Hong Kong rồi COVID-19, đã khiến Đài Loan xa rời thêm Trung Quốc.
BBC: Tổng thống Thái Anh Văn được Trung Quốc xem là người có khuynh hướng 'ly khai '. Người dân Đài Loan nghĩ gì về điều này? Họ có lo rằng thái độ cứng rắn của bà với TQ sẽ dẫn đến chiến tranh?
TS Ching-hsin Yu: Đối với một số người Đài Loan, việc Tổng thống Thái Anh Văn lên nắm quyền từ năm 2016 đã làm xấu đi quan hệ xuyên eo biển. Tuy nhiên, nói chung, Tổng thống đã ôn hòa và thận trọng để một mặt không chọc tức Bắc Kinh về vấn đề độc lập của Đài Loan, mặt khác vẫn gìn giữ được sự tự trị của Đài Loan. Trong khi đó, vì phần lớn người Đài Loan thích duy trì hiện trạng, tôi dự đoán rằng Tổng thống Thái Anh Văn sẽ tiếp tục chiến lược ôn hòa và thận trọng. Sẽ không cần phải lo lắng về cuộc chiến có thể xảy ra giữa Đài Loan và Trung Quốc nếu Đài Loan không tuyên bố độc lập.
 NCCU - Tiến sĩ Ching-hsin Yu trong một lần tham dự hội thảo tại Brookings Institute vào cuối năm 2016 |
BBC: Đài Loan luôn luôn và có lẽ sẽ mãi là một bất hòa trong quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc. Ông nghĩ thông điệp chúc mừng của Mike Pompeo gửi đến Tổng thống Tsai Ing-wen nhân dịp bà nhậm chức có ý nghĩa gì?
TS Ching-hsin Yu: Một mặt, hành động của ông Pompeo nói rằng Hoa Kỳ đánh giá cao thành công trong tiến trình dân chủ của Đài Loan và mặt khác, thể hiện sự ủng hộ nhất quán của Hoa Kỳ đối với Đài Loan. Hành động này sẽ trở nên mặn mà hơn trong các cuộc cãi vã nóng bỏng giữa Mỹ và Trung Quốc. Trung Quốc chắc chắn đã bị hành động của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Pompeo làm cho khó chịu.
BBC: Ngay giữa những động thái quân sự hung hăng của Trung Quốc tại eo biển Đài Loan, Hoa Kỳ đã chấp thuận bán ngư lôi tiên tiến giá 180 triệu đôla cho Đài Loan. Ông nghĩ Mỹ sẽ phản ứng thế nào nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan bằng vũ lực?
TS Ching-hsin Yu: Hoa Kỳ đã duy trì lựa chọn bảo vệ lợi ích của mình ở khu vực phía Tây Thái Bình Dương (vì thế bao gồm Đài Loan) trong Đạo luật Quan hệ Đài Loan (TRA). Nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, cụ thể là làm mất đi hòa bình và suy yếu an ninh của khu vực, Mỹ sẽ có thể dùng TRA làm cơ sở pháp lý để sử dụng vũ lực. Nếu Đài Loan không tuyên bố độc lập và Trung Quốc xâm chiếm Đài Loan để thống nhất, điều đó sẽ cấp thêm cho Mỹ một lập luận nữa để đảm bảo đạo đức và những giá trị dân chủ trong vùng.
BBC: Người dân Đài Loan có quan tâm đến những gì đang xảy ra ở Hong Kong không, ông nghĩ luật An Ninh Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến Hong Kong như thế nào?
TS Ching-hsin Yu: Chắc chắn, luật An ninh sẽ cho phép Bắc Kinh kiểm soát Hong Kong dễ dàng hơn. Cuộc khủng hoảng năm 2019 đã gióng lên hồi chuông cảnh báo cho chính quyền Bắc Kinh rằng người dân Hong Kong, đặc biệt là thế hệ trẻ, không còn tin tưởng vào đề xuất ''Một quốc gia, Hai hệ thống''. Căng thẳng giữa Hong Kong và Bắc Kinh sẽ khó lòng giảm bớt.
 NURPHOTO/GETTY IMAGES - Giới trẻ Đài Loan tụ họp bày tỏ sự ủng hộ người biểu tình Hong Kong |
BBC: Một khi luật an ninh Trung Quốc được thực thi, Hong Kong sẽ trở thành một phần của Trung Quốc đại lục, điều đó có ảnh hưởng Đài Loan không và ảnh hưởng như thế nào?
TS Ching-hsin Yu: Những diễn tiến tại Hong Kong sẽ là ví dụ cho Đài Loan, để theo dõi và chiêm nghiệm. Khi căng thẳng giữa Hong Kong và Bắc Kinh ngày càng tồi tệ, thì lời kêu gọi thống nhất ở Đài Loan cũng thế.
Trải nghiệm ''Một quốc gia, Hai hệ thống,'' tại Hong Kong đã bị phá sản trong mắt người Đài Loan. Bắc Kinh cần thiết kế lại một đề xuất mới cho Đài Loan. Nhưng đây sẽ là một nhiệm vụ khó khăn cho Bắc Kinh vào thời điểm hiện tại. Vì vậy, nếu căng thẳng ở Hong Kong tiếp tục, sẽ khó có thể lường trước bất kỳ sự đột phá (chính trị) nào của mối quan hệ xuyên eo biển.
BBC: Tổng thống Thái Anh Văn hứa sẽ giúp đỡ người dân Hong Kong bằng cách cung cấp cho họ 'những trợ giúp cần thiết.'' Ông nghĩ cách thiết thực nhất để Đài Loan giúp Hong Kong là gì?
TS Ching-hsin Yu: Hỗ trợ tinh thần sẽ là chiến lược chính cho Chính quyền Thái Anh Văn. Ngoài hỗ trợ tinh thần, có lẽ một số nỗ lực thuận tiện như cho phép công dân Hong Kong ở Đài Loan, hoặc những học sinh, sinh viên Hong Kong đó, có thể ở lại lâu hơn, hoặc thậm chí cho phép người Hong Kong di cư đến Đài Loan nếu họ hội đủ một số điều kiện nào đó. Nhưng vấn đề nhập cư sẽ cần phải có thêm thời gian để chuẩn bị.
BBC: Ông có nhận định gì về mối quan hệ giữa Đài Loan và Hoa Kỳ, và quan hệ giữa Hong Kong và Hoa Kỳ?
TS Ching-hsin Yu: Cả hai quan hệ này đều liên quan đến Trung Quốc. Nhưng mối quan hệ giữa Đài Loan-Trung Quốc và Hong Kong-Trung Quốc tuy có liên quan nhưng khác nhau, và trong mắt Washington hai quan hệ này cũng vậy. Hoa Kỳ sẽ đối xử với Đài Loan và Hong Kong trong khuôn khổ cạnh tranh Mỹ-Trung. Sẽ cần thêm thời gian để xem mối quan hệ gần đây giữa Hong Kong -Trung Quốc phát triển như thế nào và sau đó chúng ta mới có thể đánh giá lại mối quan hệ giữa các thực thể này.
Tiến Sĩ Ching-hsin Yu học tại Penn State University từ năm 1990 đến 1995. Sau khi lấy bằng tiến sĩ, ông trở về Đài Loan và hiện là một nghiên cứu viên tại Trung tâm Nghiên cứu Bầu cử, Đại học Quốc gia Chengchi. Ông từng là Phó chủ tịch của Quỹ Dân chủ Đài Loan từ 2012 đến 2016.
 Ảnh tư liệu: Thủy Quân Lục Chiến Đài Loan tập trận bắn đạn thật trên đảo Đông Sa (Pratas) ở Biển Đông ngày 19/09/1996. AFP - TAO-CHUAN YEH |
Ngày 16/12/2020, Trung Quốc một lần nữa lại cho phi cơ quân sự thâm nhập vùng nhận dạng phòng không phía tây nam của Đài Loan, ở một khu vực nằm giữa hòn đảo và quần đảo Đông Sa (Pratas) ở phía bắc Biển Đông, hiện do Đài Loan kiểm soát.
Bộ Quốc Phòng Đài Loan cho biết đây là một hành động leo thang rõ nét vì lần đầu tiên có đến 4 phi cơ do thám Trung Quốc cùng lúc tiến vào khu vực từ đầu tháng 12 đến nay, và đó là lần thứ 11 trong không đầy nửa tháng.
Theo giới chuyên gia phân tích, những động thái hù dọa quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc đối với Đài Loan có thể là dấu hiệu cho thấy là Bắc Kinh sẵn sàng tung ra một cuộc tấn công, khiến vùng eo biển Đài Loan mất ổn định.
Trên chuyên san Nhật Bản The Diplomat ngày 10/12/2020, giáo sư Yoshiyuki Ogasawara thuộc Khoa Nghiên Cứu Toàn Cầu, Đại Học Ngoại Ngữ Tokyo cho rằng loại từ ngữ hung hăng mà các phương tiện truyền thông Trung Quốc sử dụng hiện nay khi nói đến các biện pháp “trừng phạt Đài Loan” đã làm dấy lên lo ngại về khả năng Trung Quốc tiến hành ít ra là một loại hành động quân sự nào đó chống Đài Loan.
Vị trí chiến lược của Đông Sa
Theo nhà nghiên cứu Nhật, vào lúc này, quân đội Trung Quốc không thể tung quân đổ bộ đánh chiếm Đài Loan vì không thể bảo đảm được một chiến dịch quân sự thành công với thương vong tối thiểu. Tuy nhiên, Trung Quốc có các lựa chọn khác, một trong số đó là gây áp lực hoặc chiếm đóng quần đảo Đông Sa.
Đối với giới quan sát, dù ít được nói tới, quần đảo Đông Sa nhỏ bé ở phía bắc-đông-bắc Biển Đông, cách Hồng Kông 310 km và cách cảng Cao Hùng ở cực nam Đài Loan 430 km về phía nam, có một tầm quan trọng chiến lược đối với Đài Loan, có vị trí lý tưởng để đưa ra cảnh báo sớm cho Đài Loan về bất kỳ cuộc tấn công nào mà Trung Quốc có thể thực hiện từ phía nam.
Theo Viện Nghiên Cứu Chính Sách Đối Ngoại FPRI của Mỹ, Đài Loan duy trì trên quần đảo này một đơn vị Thủy Quân Lục Chiến khoảng 500 người, sống trong một hệ thống boongke ngầm dưới đất. Ngoài ra còn có một số nhân sự của lực lượng Cảnh Sát Biển Đài Loan và các nhà nghiên cứu hoạt động trên đảo.
Một phi đạo dài 1.500 m tại Đông Sa cung cấp cho Đài Loan một cơ sở tốt để tiến hành các nhiệm vụ tác chiến chống tàu ngầm trong trường hợp Trung Quốc cố gắng phong tỏa Cao Hùng. Và dĩ nhiên, Đông Sa là gạch nối duy nhất giữa Đài Loan và một tiền đồn khác trên Biển Đông là đảo Ba Bình (tên quốc tế là Itu Aba, tên tiếng Hoa là Thái Bình), cách đấy khoảng 1.175 km về phía nam.
Với những gì đang diễn ra tại Biển Đông và tại vùng eo biển Đài Loan, với tầm quan trọng của Biển Đông ngày càng tăng, giá trị chiến lược của quần đảo Đông Sa cũng tăng lên. Theo chuyên gia Ogasawara, nếu bị Trung Quốc kiểm soát, quần đảo này có thể đóng vai trò một lính canh giám sát tàu và máy bay của Mỹ và các quốc gia khác đi vào Biển Đông từ Thái Bình Dương.
Kể từ tháng 8, quân đội Trung Quốc đã liên tục tập trận trong khu vực, phi cơ Trung Quốc tuần tra gần như hàng ngày trong một nỗ lực rõ ràng nhằm cắt đứt đường tiếp tế giữa quần đảo Pratas và đảo Đài Loan.
Vào tháng 10, một phi cơ Đài Loan bay từ Cao Hùng chở hàng tiếp tế đến quần đảo Pratas đã bị kiểm soát không lưu Hồng Kông cảnh báo là không được vào không phận do Hồng Kông quản lý và phải quay trở lại Đài Loan.
Lợi ích đối với Trung Quốc khi kiểm soát Đông Sa
Theo giáo sư Ogasawara, những vụ việc này cho thấy Trung Quốc có thể nắm quyền kiểm soát quần đảo Đông Sa bất cứ lúc nào họ muốn, và điều đó sẽ mang lại nhiều lợi ích cho Trung Quốc.
(1) Chứng tỏ quyết tâm và năng lực của Trung Quốc đối với Đài Loan và các nước láng giềng khác.
(2) Trung Quốc có thể quân sự hóa hòn đảo này như là một phần trong kế hoạch biến toàn bộ Biển Đông thành vùng « nội thủy » của họ.
(3) Phá hoại những ngày đầu của chính quyền Biden bằng cách giành lại quyền chủ động từ Hoa Kỳ sau bốn năm phải chịu đựng dưới thời tổng thống Donald Trump.
(4) Tập Cận Bình đã tại vị được tám năm, nhưng việc thống nhất Đài Loan vẫn xa vời. Việc đánh chiếm quần đảo Pratas có thể nhằm che đậy “sự thật phiền phức” đó, và có thể được sử dụng để kích động cuộc chiến tuyên truyền rằng triển vọng “thống nhất đất nước đang đến gần” ở cả trong và ngoài nước.
Đối với việc giành quyền kiểm soát quần đảo Pratas, Trung Quốc có rất nhiều lựa chọn.
Họ có thể tiến hành một cuộc đổ bộ bất ngờ, buộc các đơn vị đồn trú của Đài Loan phải đầu hàng. Họ có thể phong tỏa các đảo bằng đường hàng không và đường biển, khiến binh lính Đài Loan bị kiệt quệ. Ngoài ra, họ có thể chỉ cần tuyên bố giáo đầu về một cuộc tấn công hoặc phong tỏa, để buộc các đơn vị đồn trú của Đài Loan phải rút lui.
Trong một cách tiếp cận lâu dài hơn, Trung Quốc có thể sử dụng các hành vi can thiệp ngầm nhằm vào tàu và máy bay Đài Loan để làm tê liệt đường tiếp tế. Hoặc có thể bình thường hóa các cuộc tập trận quanh các đảo để tạo áp lực tâm lý lên người dân Đài Loan.
Đối với ông Tập, người sẽ chủ trì lễ kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng Cộng Sản Trung Quốc vào năm 2021, Đại Hội Đảng lần thứ XX vào năm 2022, và dự kiến kéo dài nhiệm kỳ của mình, điều mong muốn và thậm chí cần thiết là thể hiện một số “tiến bộ” về sự thống nhất Đài Loan.
Các cuộc thăm dò dư luận gần đây cho thấy tâm lý chống Trung Quốc gia tăng ở Hoa Kỳ, Nhật Bản và các nước dân chủ khác. Bất kỳ cuộc tấn công nào vào Đài Loan vào lúc này chắc chắn sẽ bị phản đối kịch liệt. Ông Tập chắc chắn nhận thức được thiệt hại về uy tín của Trung Quốc mà hành động quân sự sẽ gây ra.
Nhưng về quần đảo Đông Sa, tình hình có thể khác vì rất ít người bên ngoài khu vực biết đến các đảo này. Giới lãnh đạo Trung Quốc có thể tính toán rằng phản ứng quốc tế đối với việc chiếm Đông Sa sẽ không dữ dội như phản ứng chắc chắn xảy ra sau một cuộc tấn công vào chính Đài Loan.
Hơn nữa, Trung Quốc có thể thử nghiệm các phương án khác nhau đã nêu ở trên. Ví dụ, trong khi theo dõi phản ứng ở Washington, Trung Quốc có thể bắt đầu tăng cường các cuộc tập trận, trước khi chuyển sang việc gián đoạn đường tiếp tế.
Nếu chỉ gặp phản ứng im lặng từ chính quyền Biden, Trung Quốc có thể leo thang. Nếu phản ứng của Hoa Kỳ mạnh mẽ hơn, Trung Quốc có thể tránh leo thang và tiếp tục gây áp lực lên Đài Loan bằng việc can thiệp vào đường tiếp tế.
Việc chiếm được quần đảo Pratas, đối với Trung Quốc quả là "nhất cử tam tứ tiện". Nếu thành công, điều đó có thể giúp ông Tập Cận Bình siết chặt quyền khống chế đối với đảng Cộng Sản Trung Quốc. Chính vì vậy mà quần đảo này là một điểm nóng tiềm tàng mà Hoa Kỳ, Nhật Bản và các nước dân chủ khác phải chú ý theo dõi.
 Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói từ nhiều thập niên qua, Bộ Ngoại giao đã đặt ra những hạn chế nội bộ phức tạp áp đặt lên những tương tác của các nhà ngoại giao, quân nhân và các quan chức Mỹ khác với những người tương nhiệm Đài Loan. |
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngày thứ Bảy cho biết ông sẽ dỡ bỏ các hạn chế đối với những tiếp xúc giữa các quan chức Mỹ và người đồng cấp Đài Loan, trong những ngày cuối cùng của nhiệm quyền Tổng thống Donald Trump.
Trung Quốc tuyên bố đảo Đài Loan dân chủ là lãnh thổ thuộc chủ quyền của mình, và thường xuyên mô tả Đài Loan là vấn đề nhạy cảm nhất trong quan hệ với Mỹ.
Dù Mỹ, giống như hầu hết các quốc gia, không có quan hệ chính thức với Đài Loan, chính quyền Trump đã tăng cường ủng hộ hòn đảo này, bằng những thương vụ vũ khí và luật pháp được thông qua để giúp Đài Loan đối phó với áp lực từ Trung Quốc.
Trong một phát biểu, ông Pompeo nói từ nhiều thập niên qua, Bộ Ngoại giao đã đặt ra những hạn chế nội bộ phức tạp áp đặt lên những tương tác của các nhà ngoại giao, quân nhân và các quan chức Mỹ khác với những người tương nhiệm Đài Loan.
“Chính phủ Mỹ trước đây đã thực hiện những hành động này một cách đơn phương, trong một nỗ lực nhằm xoa dịu chế độ Cộng sản ở Bắc Kinh,” ông Pompeo nói trong một phát biểu.
“Hôm nay tôi thông báo tôi sẽ dỡ bỏ tất cả những hạn chế tự áp đặt này,” ông nói thêm.
Văn phòng Đại diện Kinh tế và Văn hóa Đài Bắc tại Washington, nơi đóng vai trò là đại sứ quán không chính thức của Đài Loan, nói bước đi này cho thấy “sức mạnh và chiều sâu” của mối quan hệ giữa Mỹ với Đài Loan, Reuters cho biết.
Đại sứ Mỹ tại Liên Hiệp Quốc, Kelly Craft, sẽ đến thăm Đài Loan vào tuần sau để họp với các nhà lãnh đạo cao cấp của Đài Loan. Việc này khiến Trung Quốc cảnh báo hôm thứ Năm rằng họ đang đùa với lửa, theo Reuters.
Các máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã tiếp cận Đài loan vào tháng 8 và tháng 9 trong hai chuyến thăm gần nhất của Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ Alex Azar và Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ đặc trách Tăng trưởng Kinh tế, Năng lượng và Môi trường Keith Krach.
Mỹ là nước hậu thuẫn quốc tế và cung cấp vũ khí lớn nhất của Đài Loan, và có nghĩa vụ giúp cung cấp cho Đài Loan các phương tiện để tự vệ theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan năm 1979.
“Chính phủ Hoa Kỳ duy trì mối quan hệ với các đối tác không chính thức trên khắp thế giới, và Đài Loan không phải là ngoại lệ. ... Tuyên bố của ngày hôm nay thừa nhận mối quan hệ Hoa Kỳ-Đài Loan không cần, và không nên, bị trói buộc bởi những hạn chế tự áp đặt của bộ máy quan liêu thường trực của chúng ta,” ông Pompeo nói.
10/01/2021 - Tú Anh - rfi.fr
 Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo. Ảnh chụp tháng 9/2020 nhân chuyến công tác tại Bruxelles, cảnh báo Liên Âu trước hiểm họa Trung Quốc. Kenzo TRIBOUILLARD AFP/File |
Quan hệ Mỹ-Trung chắc chắn sẽ căng thẳng thêm. Ngày 10/01/2021 ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã hủy bỏ mọi biện pháp hạn chế quan chức Mỹ trong các cuộc tiếp xúc với đồng sự Đài Loan. Phấn khởi, Đài Bắc xem đây là sự kiện quan trọng trong quan hệ song phương.
« Các hạn chế phức tạp do bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tự đặt ra trong nhiều thập niên để điều tiết quan hệ giữa các nhà ngoại giao, quân nhân hay các đại diện chính thức khác với đồng nhiệm Đài Loan để làm hài lòng chính quyền Trung Quốc kể từ nay không còn nữa ». Thông cáo của ngoại trưởng Mỹ công bố ngày 10/01/2021, theo AFP, không nói rõ thực chất của các hạn chế này là gì và có vẻ mang tính biểu tượng.
Năm 2018, chính quyền Trump đã ban hành một đạo luật cho phép quan chức chính phủ ở mọi cấp, kể cả những người nắm chức vị về an ninh, quân sự đến Đài Loan và gặp đồng nhiệm Đài Loan.
Theo chuyên gia Mỹ Bonnie Glaser được Reuters trích dẫn, trong số những « biện pháp tự hạn chế » của Mỹ để làm hài lòng Trung Quốc có điều khoản các quan chức Đài Loan đến Washington chỉ được đồng nhiệm Mỹ tiếp ở khách sạn mà không tiếp ở bộ Ngoại Giao.
Đại diện ngoại giao Đài Loan tại Washington, bà Tiêu Mỹ Cầm, chào mừng « một ngày trọng đại chấm dứt hàng chục năm phân biệt đối xử ». Từ Đài Bắc, ngoại trưởng Ngô Chiêu Tiếp dự báo « quan hệ Mỹ-Đài, với cơ sở vững chắc đặt trên giá trị chung dân chủ và tự do, sẽ được thắt chặt hơn ».
Quyết định của ông Mike Pompeo được đưa ra 10 ngày trước khi tổng thống Donald Trump kết thúc nhiệm kỳ chắc chắn sẽ làm Bắc Kinh nổi giận. Bộ Ngoại Giao Trung Quốc đã cực lực lên án chuyến viếng thăm Đài Loan của đại sứ Mỹ bên cạnh Liên Hiệp Quốc Kelly Craft, vào đầu tuần tới từ 12 đến 15/01.
Trong phản ứng đầu tiên, Tân Hoa xã công kích Mike Pompeo : « Thay vì tạo điều kiện chuyển giao quyền lực một cách tốt đẹp cho chính quyền mới, ngoại trưởng tệ hại nhất của Hoa Kỳ đã tìm cách gây tổn thương lâu dài cho quan hệ giữa hai nước ».
 AFP - Kelly Craft, Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Quốc, dự kiến đến Đài Bắc hôm thứ Tư |
Chuyến đi sắp tới của một nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ tới Đài Loan, khi Washington vừa gỡ bỏ các hạn chế kéo dài hàng thập niên cho các cuộc tiếp xúc giữa các quan chức của hai nước, khiến căng thẳng Trung-Mỹ leo thang một lần nữa.
Kelly Craft, đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Quốc, sẽ đến Đài Bắc hôm thứ Tư cho chuyến thăm kéo dài ba ngày.
Chuyến đi vào phút cuối của bà - vài ngày trước khi nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump kết thúc - khiến Trung Quốc vô cùng phẫn nộ.
Đài Loan tự quản, mà Bắc Kinh tuyên bố là lãnh thổ của riêng mình, ca ngợi sự thay đổi trong quan hệ ngoại giao.
Chuyến thăm của Đại sứ Craft diễn ra sau một năm gia tăng sự thù địch giữa Washington và Bắc Kinh.
Hòn đảo dân chủ Đài Loan luôn là một cái gai lớn trong mối quan hệ đang xấu đi. Dưới thời Tổng thống Trump, Mỹ thiết lập quan hệ chặt chẽ hơn với Đài Bắc - tăng cường việc bán vũ khí và cử các quan chức cấp cao tới lãnh thổ này, bất chấp những cảnh báo gay gắt từ Trung Quốc.
Gần đây nhất, Ngoại trưởng Mike Pompeo tuyên bố Mỹ sẽ chấm dứt "các hạn chế tự đặt ra" với cho cuộc tiếp xúc giữa quan chức Mỹ và Đài Loan, đã được đưa ra cách đây nhiều thập niên để "xoa dịu" chính phủ Trung Quốc đại lục, vốn tuyên bố chủ quyền với hòn đảo này.
Đồng thời, Mỹ xung đột gay gắt với Bắc Kinh trên nhiều phương diện gồm thương mại, nhân quyền và đại dịch virus corona.
Chuyến thăm tạo nhiều chú ý mới chỉ được Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo công bố cuối tuần trước.
Cuối một tuyên bố lên án vụ bắt bớ hàng loạt những người ủng hộ dân chủ ở Hong Kong, ông Pompeo nói thêm rằng Đại sứ Clark sẽ đến thăm Đài Loan.
Đại sứ Kelly Craft là quan chức cao cấp thứ ba của Mỹ được cử đến hòn đảo này kể từ tháng 8, trong chuyến công du bắt đầu chỉ một tuần trước lễ nhậm chức tổng thống Mỹ của Joe Biden và kết thúc nhiệm kỳ của ông Trump.
Đài Loan là "một đối tác đáng tin cậy và nền dân chủ sôi động đã phát triển mạnh mẽ bất chấp những nỗ lực của ĐCSTQ," ông Pompeo phát biểu bằng ngôn ngữ hết sức thẳng thừng, và nói thêm: "Đài Loan cho thấy những gì một Trung Quốc tự do có thể đạt được".
Evan Resnick, trợ lý giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S Rajaratnam của Singapore, gọi đây là một động thái "khiêu khích" vào phút cuối của chính quyền ông Trump.
Ông nói với BBC rằng nó dường như được thiết kế để "ném bùn vào mắt Trung Quốc" và khiến mọi thứ trở nên "khó khăn hơn cho chính quyền sắp tới của Biden".
''Các bước đi "hỗn loạn, thiếu thận trọng" như vậy đã là "thông lệ" dưới thời ông Trump, Tiến sĩ Resnick nói thêm, rằng chuyến đi có thể sẽ mang lại "bất ổn hơn nữa" cho quan hệ Trung-Mỹ vào thời điểm Mỹ nên hợp tác với Trung Quốc về các vấn đề như đại dịch và khủng hoảng khí hậu.
Chuyến đi gây ra phản ứng giận dữ từ Trung Quốc, làm tổn hại thêm mối quan hệ của nước này với Mỹ khi ông Biden chuẩn bị lên nắm quyền.
"Hoa Kỳ sẽ phải trả giá đắt cho hành động sai lầm của mình", phái bộ Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc tuyên bố trong một văn bản tuần trước, trước chuyến đi dự kiến của Đại sứ Craft.
"Trung Quốc mạnh mẽ kêu gọi Hoa Kỳ ngừng hành động khiêu khích điên cuồng, ngừng tạo ra những khó khăn mới cho quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc... và ngừng đi xa hơn trên con đường sai lầm," nước này nói.
Bắc Kinh nhắc lại lời cảnh báo sắc bén của họ với Mỹ vài ngày sau đó, khi ông Pompeo tuyên bố rằng Mỹ sẽ loại bỏ các hạn chế lâu nay đối với các tương tác của họ với các quan chức Đài Loan.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Zhao Lijian nói với các phóng viên hôm thứ Hai rằng: "Bất kỳ hành động nào gây tổn hại đến lợi ích cốt lõi của Trung Quốc sẽ bị đáp trả bằng đòn phản công kiên quyết và sẽ không thành công".
Bản chất của các chính sách mới của chính quyền Mỹ đối với Trung Quốc và Đài Loan vẫn còn được xem xét nhưng Tiến sĩ Resnick tin rằng một chiến lược "chặt chẽ hơn nhiều" sẽ được triển khai.
"Họ sẽ muốn bác bỏ rất nhiều các chính sách của Trump", ông nói và nói thêm rằng Bắc Kinh có thể chỉ chờ xem chính quyền sắp tới sẽ làm gì và "liệu nó có bắt đầu hạ nhiệt độ một chút hay không".
Trung Quốc và Đài Loan đã có các chính phủ riêng biệt kể từ khi cuộc nội chiến Trung Quốc kết thúc năm 1949.
Bắc Kinh luôn tìm cách hạn chế các hoạt động quốc tế của Đài Loan và cả hai đều tranh giành ảnh hưởng ở khu vực Thái Bình Dương.
Đó là lý do tại sao chuyến đi của Đại sứ Craft mang tính biểu tượng cao, vì Đài Loan không phải là thành viên của Liên Hiệp Quốc hoặc hầu hết các tổ chức toàn cầu, vì sự phản đối của Bắc Kinh.
Giống như hầu hết các quốc gia, Hoa Kỳ không có quan hệ ngoại giao chính thức với Đài Bắc - mặc dù luật pháp ràng buộc Hoa Kỳ phải cung cấp cho hòn đảo này các phương tiện tự vệ.
Vì vậy, việc chấm dứt các hạn chế lâu năm cho các cuộc tiếp xúc chính thức mà ông Pompeo công bố cuối tuần qua đánh dấu một sự thay đổi lớn trong quan hệ.
Đài Bắc ngay lập tức ca ngợi động thái này là chấm dứt "nhiều thập niên phân biệt đối xử".
 FP/GETTY IMAGES - Một số người Đài Loan ủng hộ độc lập chính thức nhưng hầu hết ủng hộ vị trí trung dung |
Căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan gia tăng trong những năm gần đây và Bắc Kinh không loại trừ việc sử dụng vũ lực để lấy lại hòn đảo này.
Trước những mối đe dọa ngày càng tăng này, chính phủ Đài Loan đã không ngừng khẳng định chính mình.
Trong lần tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai năm ngoái, Tổng thống Thái Anh Văn nói với BBC rằng chủ quyền của Đài Loan không phải là điều có thể đàm phán.
"Chúng tôi đã là một quốc gia độc lập và chúng tôi tự gọi mình là Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan)", bà nói.
Do Preeti Jha tường trình.
TAIPEI, Đài Loan (NV) – Tám oanh tạc cơ và bốn chiến đấu cơ Trung Quốc đã xâm nhập vào khu vực nhận diện phòng không (ADIZ) ở phía Tây Nam Đài Loan hôm Thứ Bảy, 23 Tháng Giêng, khiến Không Quân đảo quốc này phải huy động hỏa tiễn theo dõi cuộc xâm nhập, theo tin của Bộ Quốc Phòng Đài Loan.
Bản tin của Bloomberg nói rằng Trung Quốc, vốn coi Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình, trong vài tháng trở lại đây đã hầu như hàng ngày mở các chuyến bay trong vùng biển nằm giữa khu vực Nam Đài Loan và quần đảo Pratas (Đông Sa) do Đài Loan kiểm soát.
 Đội hình oanh tạc cơ H-6K của Trung Quốc. (Hình: Greg Baker/AFP via Getty Images) |
Tuy nhiên, cho tới nay các chuyến bay đó thường chỉ có một hay hai phi cơ trinh sát.
Sự hiện diện của nhiều phi cơ quân sự Trung Quốc trong lần xâm nhập mới nhất này, vốn theo các giới chức Đài Loan gồm tám chiếc oanh tạc cơ H-6K, có khả năng chở theo võ khí nguyên tử, và bốn chiến đấu cơ J-16 là điều không bình thường.
Một bản đồ do Bộ Quốc Phòng Đài Loan cung cấp cho thấy phi cơ Trung Quốc, gồm cả một phi cơ Y-8 săn tàu ngầm, bay qua vùng biển vẫn thường thấy xuất hiện. Không Quân Đài Loan liên lạc vô tuyến điện để cảnh cáo phía Trung Quốc không được xâm nhập và sau đó dùng radar hướng dẫn hỏa tiễn phòng không để theo dõi các phi cơ này.
 Hỏa tiễn phòng không của Đài Loan trong cuộc tập trận. (Hình: Sam Yeh/AFP via Getty Images) |
Chuyến bay của các phi cơ quân sự Trung Quốc hôm Thứ Bảy diễn ra chỉ vài ngày sau khi Tổng Thống Joe Biden tuyên thệ nhậm chức.
Bà Emily Horne, phát ngôn viên Hội Đồng An Ninh Quốc Gia Tòa Bạch Ốc, nói rằng mối quan hệ giữa Mỹ và Đài Loan vững chắc, sau khi người được coi là đại sứ mặc nhiên của Đài Loan ở Washington, DC là bà Hsiao Bi-khim tham dự lễ tuyên thệ nhậm chức của ông Biden hôm Thứ Tư. (V.Giang)
 Vị trí quần đảo Đông Sa do Đài Loan kiểm soát ở Biển Đông. Bộ quốc phòng Đài loan nói các máy bay ném bom và chiến đấu của Trung Quốc đã bay bên trên vùng biển gần quần đảo này ngày thứ Bảy. |
Tám máy bay ném bom và bốn máy bay chiến đấu của Trung Quốc tiến vào góc tây nam của vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan vào ngày thứ Bảy, và lực lượng không quân của Đài Loan đã triển khai tên lửa để “giám sát” vụ xâm nhập, Bộ Quốc phòng của hòn đảo cho biết.
Trung Quốc, nước tuyên bố Đài Loan là lãnh thổ của mình, điều động các chuyến bay gần như hàng ngày bên trên vùng biển giữa phần phía nam của Đài Loan và quần đảo Đông Sa do Đài Loan kiểm soát ở Biển Đông trong những tháng gần đây.
Tuy nhiên những chuyến bay này thường chỉ bao gồm một hoặc hai máy bay trinh sát.
Sự hiện diện của rất nhiều máy bay chiến đấu của Trung Quốc trong phi vụ này - Đài Loan cho biết có tám máy bay ném bom H-6K có năng lực hạt nhân và bốn máy bay chiến đấu J-16 - là điều bất thường.
Một bản đồ do Bộ Quốc phòng Đài Loan cung cấp cho thấy máy bay Trung Quốc, bao gồm cả máy bay chống tàu ngầm Y-8, bay bên trên vùng biển nơi mà các phi vụ gần đây nhất của Trung Quốc đã diễn ra gần quần đảo Đông Sa, mặc dù vẫn cách xa đất liền Đài Loan.
Bộ cho biết lực lượng không quân Đài Loan đã cảnh báo máy bay Trung Quốc không tiến lại gần và triển khai tên lửa để giám sát chúng, sử dụng từ ngữ tiêu chuẩn để mô tả cách thức họ phản ứng với các hoạt động như vậy.
“Các phi vụ báo động trên không đã được giao nhiệm vụ, cảnh báo vô tuyến được phát đi và các hệ thống tên lửa phòng không đã được triển khai để theo dõi hoạt động này,” bộ nói trong một tuyên bố ngắn gọn.
Chưa có bình luận ngay tức thì từ phía Trung Quốc. Trước đây Trung Quốc nói họ tiến hành các cuộc diễn tập để bảo vệ chủ quyền và an ninh của đất nước.
Sự ủng hộ gia tăng của Mỹ đối với đảo Đài Loan dân chủ, đặc biệt là dưới chính quyền Tổng thống Donald Trump, đã khiến Bắc Kinh ngày càng lo ngại.
Năm ngoái trong các chuyến thăm của các quan chức Mỹ cao cấp đến Đài Bắc, máy bay của Trung Quốc đã băng qua trung tuyến của eo biển Đài Loan, nơi thường đóng vai trò như một vùng đệm không chính thức.
Việc Trung Quốc điều động máy bay ném bom và máy bay chiến đấu vào ngày thứ Bảy diễn ra chỉ vài ngày sau khi Joe Biden nhậm chức tổng thống Mỹ.
Emily Horne, phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng, nói cam kết của Mỹ đối với Đài Loan là “vững như bàn thạch” sau khi đại sứ trên thực tế của hòn đảo này tại Washington, Tiêu Mỹ Cầm, dự lễ tuyên thệ nhậm chức của ông Biden vào ngày thứ Tư.
 Tiêm kích F-16 của Đài Loan theo dõi máy bay ném bom H-6K của Trung Quốc (ảnh tư liệu, 11/5/2018) |
Trung Quốc đưa ra những lời lẽ cứng rắn hơn đối với Đài Loan hôm thứ Năm 28/1, cảnh báo rằng "độc lập đồng nghĩa với chiến tranh", đồng thời nói rằng các lực lượng vũ trang Trung Quốc đang hành động để đáp trả sự khiêu khích và sự can thiệp của nước ngoài.
Những lời lẽ nêu trên được đưa ra sau khi Trung Quốc mới đây tăng cường các hoạt động quân sự gần đảo Đài Loan.
Khi được hỏi tại một cuộc họp báo hàng tháng về các hoạt động mới đây của lực lượng không quân Trung Quốc, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Ngô Khiêm (Wu Qian) nói Đài Loan là một phần không thể tách rời của Trung Quốc.
Ông nói tiếp: “Các hoạt động quân sự do Giải phóng quân Nhân dân Trung Quốc thực hiện ở eo biển Đài Loan là những hành động cần thiết để giải quyết tình hình an ninh hiện tại ở eo biển Đài Loan và để bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia”.
Ông nói thêm: “Những hoạt động đó là một phản ứng nghiêm nghị đối với sự can thiệp từ bên ngoài và sự khiêu khích của các lực lượng ‘Đài Loan độc lập’”.
Ông Ngô nói có "vài người" ở Đài Loan đang tìm cách để hòn đảo trở thành độc lập.
“Chúng tôi cảnh báo những phần tử ‘Đài Loan độc lập’ thế này: Kẻ nào đùa với lửa, kẻ đó sẽ bị bỏng, và ‘Đài Loan độc lập’ cũng đồng nghĩa với chiến tranh”, ông nói thêm.
Hội đồng Sự vụ Đại lục của Đài Loan nói Trung Quốc nên suy nghĩ cẩn thận và chớ đánh giá thấp quyết tâm của đảo Đài Loan trong việc bảo vệ chủ quyền cũng như duy trì tự do và dân chủ.
Trung Quốc vẫn thường mô tả Đài Loan là vấn đề quan trọng và nhạy cảm nhất của họ trong quan hệ với Hoa Kỳ. Dưới thời chính quyền của ông Trump trước đây, Mỹ đã tăng cường hỗ trợ hòn đảo này, bao gồm bán vũ khí và cử các quan chức cấp cao thăm Đài Bắc.
Chính quyền của Tổng thống Joe Biden, nắm quyền được một tuần tính đến nay, tái khẳng định rằng họ có cam kết "vững chắc" đối với Đài Loan, việc này có khả năng làm gia tăng thêm căng thẳng với Bắc Kinh.
Đài Loan gần đây lên án các mối đe dọa và nỗ lực hăm dọa của Trung Quốc, và Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn thề sẽ bảo vệ nền tự do của hòn đảo và Đài Loan không thể bị cưỡng ép.